RPO: dość ubezwłasnowolnień bez ustanowienia opieki

Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynał opis sytuacji osoby, której ubezwłasnowolnienie orzeczono w lipcu 2009 r., jednak opiekun prawny został dla niej ustanowiony dopiero w marcu br. To nie jest odosobniona sytuacja – zwraca uwagę w swoim wystąpieniu do ministra sprawiedliwości prof. Irena Lipowicz.

Rzecznik praw obywatelskich opisuje również sytuację mężczyzny, w przypadku którego informacja o ubezwłasnowolnieniu całkowitym zaginęła lub nie została przesłana do sądu, w efekcie czego przez kilka lat nie wszczęto postępowania o ustanowienie opiekuna prawnego. W tym czasie mężczyzna prowadził działalność gospodarczą, zawierał umowy i wykonywał inne czynności prawne, nieważne w świetle prawa.

Prof. Irena Lipowicz zwraca również uwagę na sytuacje, kiedy na opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej sąd - pod karą grzywny - wyznacza osobę zupełnie obcą, np. pracownika szpitala psychiatrycznego, w którym przebywa podopieczny.

- Jak wynika z tych kilku spraw, osoby ubezwłasnowolnione mogą być krzywdzone na co najmniej dwa sposoby - otrzymując za opiekuna czy kuratora osobę im nieznaną i nie mającą z nimi żadnych więzów bądź nie otrzymując opiekuna czy kuratora w ogóle - przez długie miesiące, a nawet lata – pisze rzecznik praw obywatelskich. Konsekwencje takiego stanu rzeczy dotykają przede wszystkim samych osób psychicznie chorych czy też niepełnosprawnych intelektualnie.

- W ocenie rzecznika istnieje pilna potrzeba systemowego rozwiązania problemu braku kandydatów na opiekunów i kuratorów - np. przez rozszerzenie uprawnień i kompetencji pracowników socjalnych bądź innej grupy przeszkolonych profesjonalistów, np. kuratorów rodzinnych, oczywiście za stosownym wynagrodzeniem, bądź powołanie nowej instytucji zawodowego kuratora (asystenta prawnego), specjalizującego się tak w reprezentacji procesowej, jak i w prowadzeniu spraw majątkowych innych osób - zwłaszcza takich, które nie mogą liczyć na reprezentację ze strony życzliwych im krewnych czy bliskich przyjaciół – pisze RPO do ministra sprawiedliwości.

Prof. Irena Lipowicz wskazuje na zalety powyższych rozwiązań, m.in. osoby, które dokonałyby takiego wyboru drogi życiowej, byłyby oddane swojej pracy, a więc odpowiednio zajęłyby się osobą ubezwłasnowolnioną, którą reprezentują. Mogłoby to także posłużyć specjalizacji kuratorów w określonych kategoriach spraw.

RPO zwraca się do ministra sprawiedliwości o ustalenie skali zjawiska poprzez przeanalizowanie spraw o ustanowienie opiekuna dla osoby ubezwłasnowolnionej w sądach rejonowych oraz sprawdzenie ich poprawności formalnej. RPO opowiada się także za połączeniem dwóch procedur – ubezwłasnowolnienia i ustanowienia opiekuna prawnego lub kuratora. Wtedy osoba ubezwłasnowolniona nie pozostawałaby w prawnej pustce bez możliwości wykonywania czynności prawnych i bez kuratora czy opiekuna.