4. Ogólne zasady tworzenia środowiska dostępnego
Rozdział publikacji: Projektowanie dla wszystkich
4.1. Analiza potrzeb użytkowników
Postępujące współcześnie przemiany demograficzno-społeczne
doprowadziły do zmiany rangi problemu funkcjonowania w
społeczeństwie grup społecznie słabszych, do których zalicza się
osoby niepełnosprawne, starsze i osoby z czasową
niesprawnością.
Niemożliwością jest ignorowanie wzrastającej grupy konsumentów i
użytkowników mniej sprawnych fizycznie i sprowadzanie ich potrzeb
do zaspokojenia podstawowych funkcji. Powszechność zjawiska
niepełnosprawności wymaga jego uwzględnienia we wszystkich
kierunkach i skalach projektowania przestrzeni miejskiej.
Podstawowym kryterium ustalania parametrów przestrzeni miejskiej
powinna być szeroko rozumiana "dostępność".
W związku z tym, że człowiek jest zarówno twórcą, jak i odbiorcą
architektury - powinna ona zaspokajać jego potrzeby w najbardziej
zasadniczym zakresie, a optymalne kształtowanie środowiska powinno
odpowiadać potrzebom ludzi o różnych możliwościach fizycznych i
psychicznych.
Swobodne poruszanie się po przestrzeni miejskiej, korzystanie z
wszelkich przywilejów użytkownika tej przestrzeni, stanowi
kwintesencję aktywności w urbanistyce miasta.
Rodzaj nawierzchni dróg, chodników, ścieżek oraz wejść prowadzących
do budynków powinien być wygodny i bezpieczny w korzystaniu dla
każdej grupy użytkowników.
Szerokość dróg komunikacji powinna być dostosowana do miejsca i
przeznaczenia oraz powinna zapewniać wygodę w użytkowaniu.
Analiza stref dostępności powinna odbywać się na każdym etapie kreowania przestrzeni publicznej - począwszy od dostępności środowiska, poprzez transport, komunikację, budynek i najbliższe otoczenie człowieka. Oprócz złożonych kwestii dostępności środowiska "fizycznego", istnieje również bardzo ważna kwestia obejmująca dostęp osób niepełnosprawnych do zasobów informacji i usług. Niedowład organizacyjny oraz brak informacji to także czynniki składające się na niedostępność środowiska.
Hasło głoszone przez orędowników projektowania uniwersalnego
brzmi: dobry projekt dla osób niepełnosprawnych jest dobrym
projektem dla wszystkich.
Udostępnianie środowiska dla wszystkich użytkowników w zakresie
"makro" zakładające, że potrzeby osób niepełnosprawnych będą
traktowane na równi z potrzebami osób sprawnych, stanowi
kwintesencję dostępności środowiska. Aby urzeczywistnić te
działania, należy podjąć interaktywną współpracę specjalistów wielu
dziedzin, jest to bowiem długotrwały proces prowadzący do zmian w
tendencjach projektowych i globalnej organizacji przestrzeni.
W świetle powyższego projektowanie dla wszystkich powinno być podstawą kształtowania przestrzeni i powinno uwzględniać następujące czynniki konteksturalne:
- środowiskowe - dostęp do przestrzeni publicznej obecnie niedostępnej,
- cywilizacyjne - demografia społeczeństw, postęp medyczny, rosnąca mobilność, postulat równości w odniesieniu do niepełnosprawności.
4.2. Dostępność przestrzeni publicznej
Poczucie bezradności wobec dysfunkcji otaczającego nas
środowiska uzmysłowiło potrzebę zmian w kreowaniu przestrzeni
miasta i obiektu, a zwłaszcza przestrzeni publicznych.
Ze względu na skalę i zakres przeobrażeń cywilizacyjnych potrzebna
jest całościowa organizacja przestrzenna miasta, a nie wybiórcze
widzenie zjawisk przestrzennych. Problematyka dotyczy uwzględnienia
potrzeb tej rosnącej grupy społecznej we wczesnej fazie powstawania
projektu, analiz układów przestrzennych pod kątem ich dostępności
dla jak największej grupy użytkowników. Kreowanie przestrzeni
miejskiej dostępnej dla wszystkich jest, oprócz wielu korzyści
socjologicznych, także rentowne ekonomicznie, gdyż minimalizowanie
niedogodności związanych z barierami architektonicznymi jest ściśle
związane ze wzrostem aktywności wszystkich mieszkańców.
Dostępność przestrzeni publicznej to przede wszystkim czytelna
informacja zawarta w otoczeniu i możliwa do odczytania dla jak
największej grupy użytkowników.
Odpowiednie oznakowanie ulic, miejsc i obiektów, oświetlenie i
sygnalizacja świetlna, iluminacja zabytków, ekspozycja
rekreacyjnych terenów miejskich - to tylko niektóre elementy
umożliwiające orientację i łatwość poruszania się.
Kluczowe znaczenie w dostępnej przestrzeni miejskiej mają środki masowego transportu, ich koordynacja, integracja różnych systemów transportu (tzw. węzły komunikacyjne) oraz dostępność całej infrastruktury m.in. przystanki, systemy informacji dla pasażerów.
Niewątpliwy wpływ na walory estetyczne otoczenia zewnętrznego
mają elementy małej architektury jak np. ławki parkowe, fontanny,
pomniki i rzeźby uliczne, latarnie, faktura nawierzchni chodnika i
inne, które mogą stanowić punkty naprowadzające, lub też w sposób
wyraźny akcentować np. zmianę kierunku ruchu lub informować o
przeszkodach.
Szczególnie dla użytkowników z ograniczoną percepcją postrzegania i
odczytywania przestrzeni będą stanowić istotną wskazówkę
orientacyjną. Człowiek znajdujący się w nieznanym otoczeniu
potrzebuje informacji pozwalającej trafić w określone miejsce, a
tzw. niewerbalny przekaz architektury może stanowić źródło
istotnych informacji o miejscu i terenie.
Dostęp do plaży i morza zapewniony poprzez dobudowanie drewnianego pomostu, z którego korzystają również matki z dziećmi w wózkach, osoby poruszające się o laskach
Dodatkowymi elementami ułatwiającymi poruszanie się w przestrzeni są pozaarchitektoniczne elementy wspomagające orientację:
- sygnalizacja dźwiękowa (np. naprowadzające sygnały akustyczne przy przejściach dla pieszych),
- sygnalizacja dotykowa (np. zmiana faktury nawierzchni, "pasy prowadzące" na nawierzchniach i ścianach),
- sygnalizacja wzrokowa (np. sygnalizacja świetlna, znaki graficzne, odpowiednie kontrastowanie kolorów),
- informacja słowna (np. przewodniki i mapy akustyczne, syntezatory mowy),
- elektroniczne systemy naprowadzające np. technologie Bluetooth.
Dominanty lub punkty charakterystyczne są elementami ułatwiającymi orientację w terenie, umożliwiają dotarcie do celu lub obranie właściwego kierunku
Odkryte na nowo, holistyczne podejście do budynku i jego
systemów przypomina, jak projektować budynki, traktując je jako
integrację różnych systemów - zamiast jednego statycznego, w którym
poszczególne elementy są od siebie oddzielone.
Pełna koordynacja pomiędzy wszystkimi uczestnikami procesu
projektowego (tj. klientami, konsultantami, wykonawcami oraz
specjalistami branżowymi) pozwoli na określenie najbardziej
optymalnego rozwiązania, jakim jest projekt.
Tylko w przypadku pełnego zsynchronizowania wszystkich elementów
składających się na "dostępność" można otrzymać zadowalający
efekt.
Założenia koncepcyjne zintegrowanego kształtowania przestrzeni publicznej powinny obejmować:
- przekształcenia przestrzeni miejskiej: elementy układu urbanistycznego,
- przekształcenia układów komunikacyjnych,
- budownictwo użyteczności publicznej,
- zespoły mieszkalne i budownictwo mieszkaniowe,
- rozwiązania techniczne i technologiczne ułatwiające niepełnosprawnym integrację
- ze środowiskiem (assistive technology and usability).
4.3. Orientacja w przestrzeni - systemy informacji
Dla wielu osób niepełnosprawnych dostęp do informacji jest tak
samo ważny, jak dostęp do budynków. Orientacja w przestrzeni
środowiska miejskiego umożliwiona jest poprzez odbiór sygnałów,
informacji i elementów charakterystycznych, w głównej mierze
architektonicznych.
Wymagania stawiane dla budynków użyteczności publicznej to przede
wszystkim czytelna i jasna informacja odnośnie do miejsca, funkcji
i elementów otoczenia. Jest to zbiór zasad i wytycznych daleko
wykraczający poza rozwiązania wynikające z zasad ergonomii.
Większość użytkowników otrzymuje informacje i kontaktuje się ze
środowiskiem za pomocą pięciu zmysłów, są to: słuch, dźwięk,
zapach, dotyk i smak.
Na etapie koncepcji założeń projektowych podstawowym warunkiem w przekazie informacji do różnorodnej grupy użytkowników jest:
- określenie zbioru wymagań przestrzennych,
- ustalenie układu przestrzeni,
- znalezienie najlepszych rozwiązań,
- ustanowienie logiki i porządku orientacji przestrzennej,
- czytelność przekazu informacji (instrukcji),
- odpowiednia lokalizacja znaku/sygnału,
- rodzaj sygnału.
Dopiero wtedy powinien nastąpić właściwy proces projektowy, który w sposób szczegółowy określałby parametry techniczne projektu, rozwiązania materiałowe i wykończeniowe.
Około 70-74 proc. informacji płynących z otoczenia dociera do
nas za pomocą kontaktu wzrokowego, tylko 10-15 proc. za pomocą
słuchu - toteż uzyskanie odpowiedniej informacji przez użytkowników
z różną percepcją postrzegania środowiska wymaga określenia zasad
projektowych w taki sposób, aby dotrzeć do możliwie jak największej
grupy odbiorców.
System informacji o środowisku w większości przypadków polega na
informacji wizualnej i dźwiękowej. Systemy te są niestety
bezużyteczne dla osób ze sprzężonymi dysfunkcjami - alternatywą są
zatem elementy architektury odbierane za pomocą dotyku np.
zróżnicowana fakturowo powierzchnia chodnika jest bardzo czytelną
informacją dla osoby niewidomej, informuje o przeszkodach czy też
przejściach. Niestety mogą się pojawić niebezpieczeństwa, gdyż źle
odebrana informacja np. wytyczająca kierunek, czy początek biegu
schodów, może stać się zagrożeniem dla życia lub zdrowia osoby
niewidomej. Ogarnięcie dużej przestrzeni (np. centrum handlowego)
nadmiernie obciążonej informacjami takimi jak tablice reklamowe,
znaki informacyjne itp. powoduje w efekcie dezinformację. Przy
założeniu, że odbiorcą jest użytkownik słabowidzący, informacje
tekstowe pojawiające się na tablicach informacyjnych (np. dworce,
lotniska) są bezużyteczne. Toteż niektóre z informacji
przekazywanych użytkownikom muszą być duplikowane np. w windzie
sygnały dźwiękowe (ilość pięter) i wizualne (nr piętra na
ekranie).
1. Systemy ułatwiające orientację w przestrzeni takie jak mapy, plany miasta, plany kondygnacji budynków są zazwyczaj przedstawiane w formie graficznej. Stanowią główny punkt naprowadzający, pomagają w odnalezieniu konkretnego miejsca, odszukaniu miejsca przeznaczenia i określeniu najkrótszej drogi do celu. Możliwość odczytu informacji powinna być zapewniona przez: wzrok, dotyk (alfabet Braille'a), dźwięk (audio). Lokalizacja tych informacji powinna się znajdować w strategicznych miejscach miasta lub budynku.
2. Systemy informacji wizualnej przedstawiane w
formie symboli, znaków graficznych, piktogramów i ikon są
informacją czytelną dla większości użytkowników. Informacja
wizualna pojawia się wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z
działalnością człowieka: na autostradach, drogach, w budynkach
użyteczności publicznej, wnętrzach czy bankomatach.
To potężne narzędzie przekazu informacji. Poprzez zastosowanie
piktogramów możemy uzyskać w budynku prosty i czytelny w odbiorze
system nawigacji np. wskazanie wyjść ewakuacyjnych czy dotarcie
(ukierunkowanie) do konkretnego celu.
3. Systemy informacji dźwiękowej stosowane są często jako dodatkowe lub wspomagające. Zalecane jako dublowane sygnały wspomagające orientację w dużych przestrzeniach jak np. lotniska, dworce, centra handlowe, gdzie możliwości ogarnięcia przestrzeni wzrokiem są znacznie utrudnione. Stosowane często w urządzeniach wspomagających i elementach małej architektury (przewodniki-odtwarzacze audio, sygnały dźwiękowe na przejściach dla pieszych, bankomaty). Jako nieliczny z systemów ma duże pole zasięgu - stopień słyszalności zależy od natężenia dźwięku, co wykorzystywane jest we wszelkiego typu instalacjach i systemach alarmowych.
Dezinformacja w przestrzeni - brak systemów oznaczeń ulic oraz elementów naprowadzających i umożliwiających lokalizację
Brak elementów zróżnicowania posadzki, co stanowi utrudnienie orientacji w przestrzeni dla osoby niewidomej
4. Systemy informacji dotykowej w odczytywaniu
informacji płynących z otoczenia to przede wszystkim inna struktura
nawierzchni lub przedmiotu. Poprzez wszelkiego typu zabiegi (np.
zmiana rodzaju nawierzchni, koloru i struktury materiału) można
przekazać bardzo czytelną informację dotyczącą odszukania kierunku,
zakazu lub ostrzeżenia o niebezpieczeństwie.
Dzięki uniwersalności odbioru, ta forma przekazu jest łatwa w
odbiorze dla bardzo dużej grupy użytkowników bez względu na ich
stopień niepełnosprawności czy różnice społeczne.
5. Systemy informacji przy użyciu nowoczesnych technologii mogą być stosowane jako wspomagające lub zamienne, zwłaszcza w środowiskach, w których nie jest możliwe zastosowanie innych form przekazu informacji. Technologia oparta jest na zastosowaniu interaktywnych elektronicznych urządzeń nadawczo-odbiorczych dających praktycznie nieograniczone możliwości w przekazie i odbiorze informacji. Elastyczność oraz rozwój technologii Wireless (Bluetooth) pozwala na łatwe dostosowanie praktycznie do każdego urządzenia np. informacja o przejściach dla pieszych, strefy zasięgu Internetu na lotniskach, systemy nawigacyjne.
Widoczna ze znacznej odległości informacja o miejscach parkingowych dla osób niepełnosprawnych
Komentarze
brak komentarzy
Dodaj komentarz