6. Dostępność środowiska i usług – budynek

Rozdział publikacji: Projektowanie dla wszystkich

Charakter budynku związany z jego przeznaczeniem, symboliką, skalą, składową formą brył, sposobem wykorzystania światła i koloru jest jednym z głównych elementów wyróżniających go w przestrzeni zabudowanej. W wyniku różnorodnej percepcji użytkowników niepełnosprawnych poszczególne elementy składowe budynku np. faktura ścian, kolumny, detale architektoniczne, będą informacjami, za pomocą których można niejako opisać charakter budynku np. budynki historyczne i dla porównania współczesne budynki biurowe. Już przy narodzinach projektu należy wziąć pod uwagę specyfikę wszystkich elementów obiektu. Dobrze zaprojektowany budynek jest otwarty na dokonywanie w trakcie procesu eksploatacyjnego zmian w jego strukturze, bez konieczności naruszania funkcjonowania budynku. Przy głównych założeniach projektowych niezbędne jest całościowe spojrzenie na strukturę obiektu pod kątem jego przyszłych użytkowników, funkcji jakie mają być w nim realizowane oraz perspektyw rozwoju.

W procesie projektowym przeplata się wiele odrębnych dziedzin, a odpowiednia koordynacja i nadzór zapewnią poprawne ich działanie, a co najważniejsze, pozwalają na zmiany i innowacje dokonywane z uwzględnieniem wszystkich aspektów budynku jako całości. Możliwości i różnorodność środków materiałowych i wykorzystanie nowych technologii pozwalają na elastyczne dokonywanie zmian na każdym etapie funkcjonowania budynku. Poszczególne elementy budynku powinny tworzyć jednolity, sprawnie działający system bez względu na skalę obiektu oraz powinny uwzględniać potrzeby wszystkich jego użytkowników.

Podstawową cechą nowoczesnego budynku jest jego zdolność do adaptacji nowych rozwiązań technicznych, zmian systemów kontroli i zarządzania dużym budynkiem np. integracja takich systemów jak:

• system obsługi parkingu (np. z możliwością sterowania przepustowości miejsc),
• system nagłośnienia budynku, selektywny i ogólnie słyszalny, zintegrowany z innymi systemami informacyjnymi (np. Bluetooth, alfabet Braille'a) z zastosowaniem dublowania sygnałów informacyjnych,
• system automatyzacji budynku obejmujący kontrolę i sterowanie ogrzewaniem, klimatyzacją, wentylacją, oświetleniem, monitoring dźwigów elektrycznych (schody ruchome, windy), 
• sterowanie oświetleniem z podziałem na strefy i kondygnacje,
• system ochrony i bezpieczeństwa.

W zależności od wielkości obiektu oraz jego przeznaczenia wszystkie funkcje sterownicze i kontrolne powinny być skoncentrowane w jednym miejscu, np. w centrum dyspozycyjnym, tworząc jednolicie działający sprawny system. Koncept projektowania z uwzględnieniem potrzeb jak największej liczby użytkowników powinien być częścią całego procesu projektowego: od analizy sytuacji, poprzez zarys, analizę konsekwencji i potrzeb - do propozycji końcowej spełniającej zasady dostępnej architektury.

6.1. Komunikacja pozioma

• wszelkie nagłe zmiany kierunku powinny być oznaczone w sposób łatwy do odczytu, dotykowo i ewentualnie akustycznie,
• zastosowanie systemów ułatwiających orientację w terenie (np. elementy graficzne, elementy wyznaczające kierunek - tzw. dominanty),
• zastosowanie schematu organizacji funkcji (np. powtarzalny układ regałów w centrach handlowych),
• powierzchnia posadzki powinna być antypoślizgowa oraz powinna zawierać dotyczącą kierunku informację, która umożliwiłaby orientację w terenie poprzez zastosowanie  innej struktury nawierzchni, oznaczenia kolorystyczne lub graficzne (np. oznaczenia numeryczne lub cyfrowe w przypadku dużych powierzchni takich jak centra handlowe lub lotniska),
• czytelność oznakowania dróg ewakuacji dla każdego użytkownika, poprzez systemy graficzne i akustyczne,
• w celu identyfikacji miejsca, w przypadku dużych przestrzeni, zalecane jest stosowanie punktów charakterystycznych, np. rzeźby, fontanny, 
• punkty informacyjne w budynku, punkty pomocy i inne powinny być łatwo dostępne oraz łatwe do lokalizacji w budynku.

 Czytelna informacja o możliwości wyboru środka transportu

6.2. Komunikacja pionowa

• łatwość odczytu informacji o lokalizacji windy (np. informacja wizualna - piktogramy, znaki graficzne, system oświetlenia naprowadzającego),
• łatwość odczytu informacji o lokalizacji windy (np. zmiana struktury nawierzchni podłogi i/lub ścian),
• bezkolizyjny dostęp do windy (odpowiednia szerokość ścieżek dostępu i korytarzy),
• werbalne (głośniki) i wizualne (alfabet Braille''a, oznaczenia cyfrowe) sygnały informujące o poziomie budynku,
• gabaryty windy umożliwiające transport określonej liczby pasażerów w tym uwzględniające parametry sprzętu osób poruszających się na wózkach,
• czytelność oznakowania dróg ewakuacji dla każdego użytkownika, poprzez systemy graficzne i akustyczne,
• łatwość odnalezienia informacji o poziomie budynku i drogach komunikacji.

Urządzenie wspomagające komunikację pionową w budynku

6.3. Dojścia, drzwi, wejścia

• układ budynku i najbliższego otoczenia powinien zawierać system naprowadzający na główne wejścia do budynku (np. poprzez zmianę faktury nawierzchni lub ścian, oznaczenia kolorystyczne),
• zastosowanie systemów automatycznego otwierania lub innych systemów wspomagających otwieranie,
• w przypadku drzwi automatycznych - wprowadzenie sygnałów dźwiękowych i wizualnych informujących o automatycznym otwieraniu/zamykaniu,
• w przypadku systemów wejście/wyjście zawarcie czytelnej informacji w postaci oznaczeń graficznych, dźwiękowych, wizualnych lub Bluetooth,
• przy drzwiach i wejściach przeszklonych, zawarcie czytelnej informacji o "przeszkodzie" (np. poprzez system oznaczeń kolorystycznych),
• przy zastosowaniu drzwi podwójnych (tzw. wiatrołapu) należy zapewnić swobodę manewrowania wózkiem i bezkolizyjną komunikację wszystkich użytkowników w przestrzeniach pomiędzy drzwiami,
• zalecane jest, aby drzwi otwierane manualnie posiadały system wspomagający otwieranie oraz uchwyty (klamki) umożliwiające swobodne otworzenie drzwi przez każdego użytkownika,
• odpowiednia szerokość drzwi umożliwiająca dostęp wszystkim użytkownikom,
• brak progów lub stopni w drzwiach utrudniających komunikację dla osób poruszających się na wózkach.

Rozwiązanie przestrzenne umożliwiające bezkolizyjny dostęp do budynku dla osoby sprawnej oraz poruszającej się na wózku

6.4. Urządzenia wspomagające, terminale publiczne

• ogólnie dostępna i przejrzysta lokalizacja terminali publicznych (np. w przypadku automatów kasowych na dworcu powinien być zapewniony łatwy dostęp dla osoby siedzącej na wózku inwalidzkim) - przestrzeń interaktywna terminala powinna znajdować się na wysokości 80-120 cm od poziomu posadzki, 
• znaki informujące o lokalizacji terminali powinny być łatwo rozpoznawalne dla użytkowników niedowidzących (np. poprzez użycie kontrastowych kolorów lub efektów iluminacji),
• przestrzeń wokół terminali w promieniu ok. 1,5 m powinna być wolna od wszelkiego rodzaju małej architektury i innych urządzeń,
• terminale powinny posiadać czytelne i jasne instrukcje obsługi, łatwe do obsługi w intuicyjny sposób oraz umożliwiać wybór języka, w którym ma odbywać się odczyt informacji, lub system dublowania informacji (np. łatwe do odczytania informacje graficzne, oznaczenia w alfabecie Braille'a, informacje głosowe etc.), 
• terminale posiadające ekrany powinny być osłonięte przed refleksami światła słonecznego lub sztucznego, a kąt nachylenia ekranu powinien umożliwiać wszystkim użytkownikom łatwy odczyt informacji, w tym osobom poruszającym się na wózkach,
• w przypadku ogólnie dostępnych terminali takich jak np. aparaty telefoniczne, bankomaty, parkomaty etc. należy zapewnić miejsce (wysokość do linii kolan) na podjazd wózkiem inwalidzkim od frontu.

 Sygnalizatory na zawnątrz budynku jako system wspomagający dostępność budynków i środkowiska

6.5. Dostępność usług i towarów

• szerokość przejść powinna zapewniać wszystkim użytkownikom swobodną komunikację (np. osobom poruszającym się o laskach, osobom na wózkach czy z wózkami sklepowymi) pomiędzy regałami i półkami,
• w przypadku stanowisk kasowych linię graniczną dla jednego użytkownika oddzielającą od reszty oczekujących,
• linia stanowisk kasowych oraz przestrzeń do pakowania towarów powinny umożliwiać swobodny podjazd wózkiem z przodu,
• w przypadku miejsc takich jak duże sklepy, centra handlowe, należy zapewnić miejsce do odpoczynku (np. ławeczki lub miejsca siedzące),
• duże sklepy i centra handlowe powinny być wyposażone w specjalne wózki sklepowe przeznaczone dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich,
• stanowiska informacyjne, recepcyjne, kasowe (np. w banku i na poczcie) powinny umożliwić swobodny kontakt słowny i wzrokowy osobie poruszającej się na wózku, m.in. podjazd do stanowiska przodem wózka,
• w przypadku stanowisk obsługi klienta należy zapewnić możliwość prywatności i poufności informacji,
• w przypadku miejsc takich jak np. bank, poczta, urząd, należy zapewnić osobom siedzącym na wózku i osobom starszym możliwość swobodnego wypełniania formularzy i druków - wymagane zastosowanie stanowiska siedzącego,
• w przypadku budynków adaptowanych, w których może wystąpić różnica poziomów np. jeden lub dwa schodki, należy stosować alternatywne sposoby dostępu takie jak nakładki umożliwiające swobodne poruszanie się wózkiem.

6.6. Elementy wykończenia wnętrz

• nawierzchnie podłóg powinny być antypoślizgowe, o strukturze umożliwiającej łatwe poruszanie się na wózku inwalidzkim,
• w wyborze materiałów okładzinowych na posadzki należy unikać materiałów powodujących efekty olśnienia np. większość tworzyw, zwłaszcza naturalnych takich jak np. granit, który - pomimo matowej powierzchni, oglądany pod ostrym kątem lub nieodpowiednio oświetlony daje wrażenie połysku,
• przyciski funkcyjne, dzwonki i inne urządzenia powinny znajdować się w strefie łatwego zasięgu dla osoby siedzącej na wózku. Przestrzeń ta powinna być jasno oświetlona oraz czytelnie oznakowana,
• oświetlenie nie może powodować efektu oślepienia, a natężenie światła powinno być odpowiednio dobrane do otoczenia,
• zapewnić równomierny rozkład temperatury we wnętrzu - różnice temperatur w kierunku pionowym i poziomym,
• zapewnić dostęp odpowiedniej wentylacji i napływu świeżego powietrza dobrany do kubatury danego obiektu, ze szczególnym uwzględnieniem poziomu wilgotności i intensywność zapachów,
• w dużych przestrzeniach należy unikać natłoku informacji o bardzo zróżnicowanych kolorach, gdyż w efekcie powstaje tzw. chaos informacyjny,
• tablice informacyjne i inne oznaczenia powinny posiadać wielkość optymalną do pomieszczenia i, w przypadku dużych przestrzeni otwartych, łatwą do odczytania ze wszystkich poziomów (np. poziomu parteru i piętra),
• identyfikacja i przyporządkowanie określonego koloru lub materiału do poszczególnych stref budynku (np. stref ograniczonego dostępu).

 Powtarzalny układ elementów (posadzki, ściany oraz kolumny) prowadzący użytkownika po określonym terenie