Wstęp

Rozdział publikacji: Projektowanie dla wszystkich

Projektujmy z wyobraźnią

Jednym z celów działań podejmowanych na rzecz osób niepełnosprawnych jest podnoszenie świadomości nas wszystkich o problemach wynikających z niepełnosprawności, ale też o prawach i nadziejach osób niepełnosprawnych. Coraz częściej uświadamiamy sobie, jak bardzo istotną rolę w działaniach służących integracji i samodzielności osób niepełnosprawnych odgrywa realizacja prawa do życia w przyjaznym, wolnym od barier środowisku.

Codzienne zmaganie się z technicznymi, architektonicznymi i urbanistycznymi ograniczeniami znacząco utrudnia osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie w najbliższym otoczeniu, determinuje dostęp do nauki, leczenia, rehabilitacji i pracy. Nieprzyjazne, niedostosowane do potrzeb wynikających z ograniczeń funkcjonalnych, środki komunikacji odbierają osobom niepełnosprawnym możliwość swobodnego podróżowania, a przecież dla wielu z nas podróż bywa zarówno koniecznością, jak i przyjemnością związaną z poznawaniem nowych miejsc i ludzi.

Każdy z nas powinien zadać sobie pytania, czy chciałby żyć w otoczeniu pełnym barier: niepotrzebnych często schodków, zbyt wąskich przejść i korytarzy, czy uczucie lęku, bezradności i zdenerwowania musi towarzyszyć osobie niepełnosprawnej w załatwianiu spraw w urzędzie, codziennych zakupach w sklepie, którego właściciel nie miał dość wyobraźni, by uwzględnić potrzeby osób niepełnosprawnych.

To oczywiste, że nie wszystkie utrudnienia i bariery wynikają z braku wiedzy i wyobraźni.
Przez lata nie zwracano uwagi na te problemy, zaniedbano sferę uregulowań prawnych, często nie egzekwowano skutecznie obowiązujących przepisów. Ostatnie lata przyniosły znaczącą poprawę - szczególnie tam, gdzie władze i społeczności lokalne dostrzegły problemy, z jakimi borykają się osoby niepełnosprawne i potrafiły wykorzystać możliwości wynikające z nowych przepisów prawnych, zaangażowania osób i organizacji rozumiejących te problemy i współpracy z Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Zmieniają się na korzyść nasze miasta i osiedla, coraz częściej usługodawcy i handlowcy dostrzegają potrzeby niepełnosprawnych klientów - jesteśmy jednak na początku drogi ku normalności. Potrzeba jeszcze wielu zmian - także w mentalności społecznej - abyśmy wszyscy mogli korzystać z łatwo dostępnych obiektów i przyjaznej infrastruktury.

W działaniach służących temu celowi nieocenioną rolę odgrywają organizacje działające w środowisku osób niepełnosprawnych - są animatorem zmian, przybliżają nam wszystkim problemy, z jakimi stykają się osoby niepełnosprawne i skupiają wokół tych problemów ludzi wrażliwych, wskazują także skuteczne metody ich rozwiązywania.

Poradnik Projektowanie dla wszystkich stanowi doskonały przykład takiego działania.
Polecam Państwu niniejszą publikację - mam nadzieję, że pomoże ona lepiej poznać rozwiązania prawne, zrozumieć uwarunkowania wynikające z niepełnosprawności i przekona osoby mające wpływ na otaczającą nas rzeczywistość, że można projektować i budować inaczej.

Żyjmy z wyobraźnią, kształtujmy nasze otoczenie tak, aby było jak najpiękniejsze i przyjazne nam wszystkim.

Leszek Stanisław Zieliński
Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych

Warszawa dla wszystkich

Moim pragnieniem jest, aby Warszawa była miastem lubianym, przyjaznym dla każdego. Miastem, w którym jest coraz mniej ograniczeń architektonicznych uniemożliwiających osobom niepełnosprawnym dostęp do szkół i miejsc pracy, teatrów, muzeów czy sal koncertowych.

Dlatego gorąco popieram funkcjonujący od kilku lat w naszym mieście program
"Warszawa bez barier" zainicjowany przez Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji.
Jest to program niezbędny, bo upominający się o fundamentalne prawa osób niepełnosprawnych, prawa zapisane przecież w Konstytucji.

Publikacja Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji pojawia się w dziesięciolecie uchwalenia ustawy regulującej kwestie związane z korzystaniem z obiektów użyteczności publicznej i budownictwa mieszkaniowego przez osoby niepełnosprawne. Mimo istnienia jeszcze wielu barier utrudniających osobom niepełnosprawnym życie w stolicy, w Warszawie powstaje coraz więcej obiektów, których twórcy uwzględniają potrzeby niepełnosprawnych.

Jestem przekonany, że nasze wspólne działania doprowadzą do tego, że Warszawa stanie się miastem przyjaznym mieszkańcom - Warszawą dla wszystkich.

Lech Kaczyński
Prezydent Miasta Stołecznego Warszawy

Obywatel drugiej kategorii

Niedawno minęło dziesięć lat od momentu uchwalenia ustawy Prawo Budowlane.
Powinna ona jednoznacznie regulować wszelkie kwestie związane z dostępnością budynków do potrzeb osób mających kłopoty z poruszaniem się. Wszyscy jednak wiemy, że rzeczywistość pozostawia wiele do życzenia. Osoby, które - tak jak ja - poruszają się na wózkach inwalidzkich za każdym razem, kiedy wychodzą z domu, muszą prosić o pomoc, bo nie są w stanie samodzielnie pokonać barier architektonicznych, które ktoś zaprojektował, wybudował, a przy remoncie zapomniał zlikwidować.

Chciałbym, aby ta publikacja była wyrazistym znakiem, że po dekadzie obowiązywania bardzo dobrej ustawy - która powinna doprowadzić do tego, żeby nasz kraj był już krajem bez barier - w Polsce wciąż mówi się o barierach architektonicznych. Zdarza się, że instytucje, które powinny przestrzegać przepisów prawa budowlanego, nie robią tego. Projektanci nie mają siły przebicia, a inwestorzy robią wszystko, aby wyeliminować ze swoich projektów kwestię dostępności dla osób niepełnosprawnych, bo powiększa ona koszty inwestycji. Tymczasem w Europie już wiele obiektów stojących stulecia zostało wspaniale dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych - dlatego, że architekt współczesny, który to robił, miał wspólną wizję z architektem tworzącym swoje dzieło kilkaset lat temu.

Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, podejmując się wydania publikacji wskazującej standardy projektowania dla osób mających kłopoty z poruszaniem się; osób poruszających się na wózkach, o kulach, osób starszych, czy też matek z dziećmi, pragnie przypomnieć wszystkim, że należy tworzyć niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich.

Ostatnie badania statystyczne przeprowadzone w województwie mazowieckim wykazały, że tylko ok. 7,6 proc. budynków administracji jest całkowicie dostępnych dla osób niepełnosprawnych. Sytuacja w całym kraju jest bardzo podobna, jeśli nie gorsza.
Ponieważ prawo w Polsce jest nieprzestrzegane, osoby niepełnosprawne czują się obywatelami drugiej kategorii, którzy nie mają dostępu do wielu miejsc publicznych takich jak sklepy, kawiarnie czy księgarnie.

Jeszcze większym paradoksem jest to, że w polskiej architekturze dla osób niepełnosprawnych nie ma tak naprawdę standardów i norm. Dlatego obserwujemy ogromną różnorodność, dowolność i przypadkowość w projektowaniu.

Niech więc ta publikacja będzie głosem opamiętania, dzięki któremu więcej osób zwróci uwagę na fakt pominięcia w projektach pewnej grupy społecznej, która tylko przez bariery architektoniczne nie może żyć i normalnie funkcjonować.

Nie ukrywam, że mam już serdecznie dosyć nieustannego proszenia ludzi o to, żeby pomogli mi pokonać czasem tylko jeden - dwa schodki, czy piętro. Chciałbym być samodzielny i niezależny. Marzę o tym, abyśmy mogli kiedyś mówić o naszym kraju, że jest krajem dostępnym, przyjaznym architektonicznie dla wszystkich. Projektowanym dla wszystkich (Design For All).

Piotr Pawłowski
Prezes Stowarzyszenia
Przyjaciół Integracji

Od autora

Trzeba pojąć, że każda architektura jest związana ze swoim czasem i z niego czerpie, że może się manifestować tylko przez żywe zadania i środkami własnymi dla swojej epoki. W żadnym z okresów epoki nie było inaczej.
(Mies Van Der Rohe)

Biorąc pod uwagę fakt, że architektura jest sztuką inwencji i odgrywa ogromną rolę w życiu publicznym, można stwierdzić, że architektura jest tym, czym wyraża się ducha epoki - rodzajem dokumentu czasów, w których powstała.
 
Gdy weźmiemy pod uwagę takie czynniki jak skala przeobrażeń cywilizacyjnych, potrzeba integracji działalności ludzkiej, oczywiste jest poszukiwanie alternatywy dla dotychczasowego modelu i interpretacji architektury we wszelkich jej aspektach. Presja złożoności zagadnień związanych z procesem projektowym i inwestycyjnym stanowi wyzwanie dla projektantów i inwestorów. Naiwnością byłoby oczekiwać rozwiązań doskonałych, które spełniłyby oczekiwania wszystkich członków społeczeństwa. Jeśli weźmiemy pod uwagę różnorodność środowiskową, specyfikację środowiska, różnorodność potrzeb indywidualnych użytkowników - jest to po prostu niemożliwe. Ale obecnie postępujące fazy współzależności globalnej, rozwoju technologii i współpracy wytyczają nurty poszukiwań rozwiązań dających nadzieję na wypracowanie teorii i metodologii współczesnego projektowania. Jest to proces przemian dopiero krystalizującego się, a więc wymykającego się jednoznacznym interpretacjom i definicjom, kierunku. To raczej, w szerokim ujęciu, proces myślenia o architekturze dostępnej dla wszystkich, niż jednoznaczne jego określenie - wciąż zmienia się związana z tą tematyką terminologia, pojawiają się m.in. określenia: Design For Everybody, Design Without Bariers, Design For All, Universal Design.

Zamierzeniem niniejszego opracowania jest m.in. ukazanie korzyści płynących z dostosowania budynków i przestrzeni miasta dla jak największej grupy użytkowników, w tym osób niepełnosprawnych, a więc w perspektywie - dla całego społeczeństwa, naszego otoczenia, używanych przez nas przedmiotów i komunikacji.

W publikacji tej zawarte są m.in. podstawowe pojęcia dotyczące uwarunkowań psychomotorycznych osób niepełnosprawnych, ergonomii, stref optymalnego pola manewru i zasięgu ruchu oraz wynikające z tego tytułu ograniczenia, a także podpowiedzi dotyczące strategii projektowania, bez natychmiastowego interpretowania przestrzeni jako środowiska ze "specjalnym" uwzględnieniem potrzeb osób niepełnosprawnych, "ścieżek" lub "specjalnych udogodnień".

Projektowanie dla wszystkich (Design For All) nie jest skoncentrowane i ukierunkowane na zapewnianiu dostępności m.in. dla osób niepełnosprawnych. Np. pojedynczy stopień jest barierą nie tylko dla osób poruszających się na wózkach, ale też stanowi niewygodę dla większości osób zdrowych. Projektowanie dla wszystkich to zawsze kompleks korelacji pomiędzy takimi elementami jak fizyczne, psychiczne, intelektualne, socjalne i finansowe możliwości z szacunkiem dla indywidualnych potrzeb i wolnego wyboru stylu życia.

Dla większości użytkowników podstawowe parametry korzystania z przestrzeni wspólnej są bardzo podobne, więc i rozwiązania w zakresie kreowania przestrzeni mogą być korzystne dla wszystkich. Pomijając aspekty prawne, do których przestrzegania projektanci są zobligowani, jest jeszcze bardzo ważny aspekt - wrażliwość projektanta na problem przystosowania środowiska dla osób niepełnosprawnych, o której często niestety zapominamy.