Rozdział publikacji: Jak dostosować budynek
Budynek użyteczności publicznej to budynek przeznaczony do wykonywania funkcji: administracji państwowej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, kultu religijnego, oświaty, nauki, służby zdrowia, opieki społecznej i socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, turystyki, sportu, obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym, lotniczym i wodnym, poczty i telekomunikacji oraz inny ogólnodostępny budynek przeznaczony do wykonywania podobnych funkcji.*
Budynek mieszkalny wielorodzinny to budynek mieszkalny zawierający więcej niż 4 mieszkania lub zespół takich budynków, wraz z urządzeniami związanymi z ich obsługą oraz zielenią i rekreacją przydomową.*
Budynek zamieszkania zbiorowego to budynek
przeznaczony do okresowego pobytu ludzi poza stałym miejscem
zamieszkania, taki jak hotel, motel, pensjonat, dom wypoczynkowy,
schronisko turystyczne, internat, dom studencki, koszary, zakład
karny i zakład dla nieletnich, a także budynek do stałego pobytu
ludzi, taki jak dom rencistów i dom dziecka.*
Podstawowe pojęcia
Podest - pozioma płaszczyzna pomiędzy jednym a drugim szeregiem schodów.
Podjazd - droga pod różnym kątem nachylenia prowadząca do budynku, odcinek drogi wiodący pod górę.
Pochylnia - ukośnie nachylone podejście lub podjazd łączące położone na różnych poziomach fragmenty budynku (budowli) lub drogi. Stosowana zamiast schodów dla pieszych oraz w transporcie.
Rampa - niezbyt szerokie powierzchnie o kącie nachylenia do 15 stopni pozwalające pokonać różnice poziomów bez użycia stopni.
Platforma - płaska, odkryta i pozbawiona ścian konstrukcja (lub powierzchnia) przystosowana do dźwigania przedmiotów bądź osób.
Remont - jest to ingerencja w strukturę funkcjonalną i/lub konstrukcyjną budynku. Przykładowo może to być: usunięcie/dodanie ścian lub innych elementów budynku, wykonanie podciągów w miejsce ścian konstrukcyjnych, przesunięcie lub poszerzenie otworów drzwiowych/okiennych, wymiana nawierzchni podłogi, etc.
Adaptacja - to przystosowanie obiektu/lokalu do użytku innego niż pierwotne przeznaczenie np. lokalu mieszkalnego na sklep (przy zachowaniu odpowiednich procedur prawnych i budowlanych).
Ulica
Ogólna dostępność przestrzeni miejskiej jest jednym z
najważniejszych czynników, które wpływają na to, czy osoby ze
specjalnymi potrzebami są społecznie aktywne. Dostępne i przyjazne
środowisko dla osób niepełnosprawnych to przede wszystkim dostępne
środki transportu publicznego, parkingi, wysepki przystankowe,
niskie krawężniki, przejścia przez jezdnię, sygnalizacja dźwiękowa.
Są to główne czynniki decydujące o tym, czy osoba niewidoma lub
poruszająca się na wózku będzie mimowolnym więźniem własnego
podwórka, czy pełnoprawnym uczestnikiem społeczeństwa.
Bariery utrudniające poruszanie się osobom na wózkach inwalidzkich w środowisku miejskim możemy podzielić na dwie główne kategorie:
Bariery urbanistyczne czyli ograniczenia uniemożliwiające lub utrudniające osobom niepełnosprawnym dogodne warunki ruchu w obszarach zurbanizowanych. Do najczęściej występujących barier urbanistycznych zaliczają się:
Bariery architektoniczne czyli utrudnienia dla osób niepełnosprawnych występujące w budynkach i ich elementach zewnętrznych, które ze względu na rozwiązania techniczne lub warunki użytkowania utrudniają lub uniemożliwiają swobodę ruchu osobom niepełnosprawnym. Bariery architektoniczne występujące w elementach zewnętrznych to m.in.:
Badania (wg Badania PUB+, lipiec/wrzesień 2003 r.)
przeprowadzone w grupie 150 osób o różnym stopniu
niepełnosprawności motorycznej, pozwoliły zidentyfikować
najczęstsze problemy, z jakimi spotykają się osoby niepełnosprawne
w zakresie dostępności.
Najczęściej podawanym problemem okazał się:
Niestety nie ma Polskich Norm, które by szczegółowo określały techniczno-przestrzenne parametry środowiska miejskiego, uwzględniające potrzeby jak największej grupy użytkowników, w tym osób niepełnosprawnych. Pojawiają się sygnały, również ze środowiska architektów, że aspekty dostępności budynków są traktowane marginalnie w procesie projektowym, a wiedza dotycząca dostępności budynków ogranicza się do znajomości odpowiednich warunków technicznych, jakie muszą spełniać budynki. Brak jest praktycznych wiadomości np. jakie powierzchnie ułatwiają poruszanie się na wózkach inwalidzkich.
W obowiązujących przepisach i rozporządzeniach dotyczących warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać m.in.:
Niestety w większości przypadków problemom dostępności towarzyszą złożone kwestie techniczne. Istotną rolę odgrywają także duże nakłady inwestycyjne wykluczające pewne rozwiązania.
Jednak bardzo często występuje zjawisko "pozornej dostępności". Niby zbudowane zostały rampy, ale ich kąt nachylenia jest zbyt duży lub nawierzchnia zbyt śliska, aby można było się po niej bezpiecznie poruszać. Są to niestety paradoksy bardzo często spotykane na naszych ulicach. Wg obecnie obowiązujących przepisów (Prawo Budowlane, Art.9 ust.1) ..dopuszczalne odstępstwa od przepisów techniczno-budowlanych nie mogą powodować ograniczenia dostępności dla osób niepełnosprawnych, zagrożenia życia ludzi lub bezpieczeństwa mienia.
Parking
Bardzo często samochód jest jedynym środkiem lokomocji pozwalającym
osobie niepełnosprawnej na swobodne poruszanie się po mieście.
Jakkolwiek samodzielne prowadzenie samochodu dostosowanego i
wyposażonego dla osoby niepełnosprawnej nie stanowi większego
problemu, to znalezienie miejsca z oznaczeniem "parking dla osoby
niepełnosprawnej" graniczy często z cudem. Po pierwsze takich
miejsc jest wciąż za mało, a oprócz tego są one nagminnie zajmowane
przez innych kierowców. Aby miejsca parkingowe były dostępne i
wygodne dla osób niepełnosprawnych muszą spełniać określone
parametry techniczne określone przez stosowne przepisy (Prawo
Budowlane, rozdz.3):
Miejsca postojowe dla samochodów osobowych
§ 18.1. Zagospodarowując działkę budowlaną,
należy urządzić, stosownie do jej przeznaczenia i sposobu zabudowy,
miejsca postojowe dla samochodów użytkowników stałych i
przebywających okresowo, w tym również miejsca postojowe dla
samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne.
2. Liczbę i sposób urządzenia miejsc postojowych należy
dostosować do wymagań ustalonych w decyzji o warunkach zabudowy i
zagospodarowania terenu, z uwzględnieniem potrzebnej liczby miejsc,
z których korzystają osoby niepełnosprawne.
§ 21.1. Stanowiska postojowe dla samochodów osobowych powinny mieć co najmniej szerokość 2,3 m i długość 5 m, przy czym dla samochodów użytkowanych przez osoby niepełnosprawne szerokość stanowiska powinna wynosić co najmniej 3,6 m i długość 5 m, a w przypadku usytuowania wzdłuż jezdni - długość co najmniej 6 m i szerokość co najmniej 3,6 m, z możliwością jej ograniczenia do 2,3 m w przypadku zapewnienia możliwości korzystania z przylegającego dojścia lub ciągu pieszo-jezdnego.
O dostępności miejsca parkingowego decydują również takie czynniki jak:
Wjazd
Środowisko dostępne dla osób niepełnosprawnych to również
bezpośrednie otoczenie przed budynkiem m.in.: wjazdy, dojścia
piesze, wejścia, bramy, furtki i inne. Autonomia w życiu osobistym
osoby niepełnosprawnej to między innymi swoboda w poruszaniu się, a
więc bezkolizyjny, bezpieczny dostęp do otoczenia w najbliższym
środowisku. Szczególnie istotne dla niepełnosprawnych użytkowników
dróg jest to, aby szerokość, promienie łuków dojazdów, nachylenie
podłużne i poprzeczne nawierzchni było zgodne z warunkami
określonymi w przepisach budowlanych.
Według Prawa Budowlanego (Rozdział 9):
§ 42.1. Bramy i furtki w ogrodzeniu nie mogą otwierać się
na zewnątrz działki.
2. Furtki w ogrodzeniu przy budynkach mieszkalnych wielorodzinnych
i budynkach użyteczności publicznej nie mogą utrudniać dostępu do
nich osobom niepełnosprawnym poruszającym się na wózkach
inwalidzkich.
§ 43. Szerokość bramy powinna wynosić w świetle co najmniej 2,4 m,
a w przypadku zastosowania furtki, jej szerokość powinna być nie
mniejsza niż 0,9 m, przy czym na drodze pożarowej szerokości te
regulują przepisy odrębne dotyczące ochrony przeciwpożarowej.
Wjazd na posesję powinien być wykonany z nawierzchni
utwardzonej, mogą to być wszelkiego rodzaju kostki betonowe, z
kamienia naturalnego, płyt chodnikowych czy betonu. Wszelkie kratki
ściekowe i kanalizacyjne nie powinny wystawać wyżej niż 2 cm ponad
lico nawierzchni. Jeżeli wrota bramy są wrotami rozwieralnymi, to
wjazd na posesję oraz furtka powinny otwierać się do wewnątrz
posesji i nie mieć progu. Materiały na nawierzchnię powinny mieć
fakturę antypoślizgową, zatem należy unikać wszelkiego rodzaju
kostki o obłych kształtach i polerowanych kamieniach.
W przypadku ścieżki prowadzącej na posesję nachylenie podłużne nie
powinno być większe niż 3-5 procent, umożliwi to swobodny wjazd
wózkiem. Dojazdy do budynków wielorodzinnych oraz wjazdy do garaży
powinny uwzględniać potrzeby niepełnosprawnych mieszkańców.
Wszelkiego typu urządzenia i automaty w garażach podziemnych
powinny znajdować się w miejscach czytelnie oznaczonych i łatwo
dostępnych dla osób poruszających się na wózkach.
Schody zewnętrzne
Schody są jednym z nieodłącznych elementów architektury, stanowią o
głównych walorach estetycznych budynku lub, niestety dla osób
niepełnosprawnych, stanowią jedną z największych barier
architektonicznych.
Konieczność pokonywania różnic poziomów wynika najczęściej z topografii terenu lub też celowej aranżacji określonych przestrzeni. Różnice poziomów w terenie mogą być pokonywane:
Dla osób poruszających się na wózkach ważne są alternatywne rozwiązania w pokonywaniu różnic terenu. W sytuacjach, gdy warunki techniczne na to pozwalają, będą to systemy pochylni i ramp podjazdowych lub alternatywnie urządzenia wspomagające typu windy zewnętrzne, które pozwalają na dostanie się do budynku z poziomu terenu, oraz wszelkiego rodzaju podnośniki i platformy. W przypadku przejść nadziemnych i podziemnych dla pieszych, ze względu na ograniczoną powierzchnię, zastosowanie windy lub podnośnika jest jedynym rozwiązaniem pozwalającym na pokonanie różnicy poziomów.
Dla osób starszych lub z ograniczonymi możliwościami ruchu, poruszających się o kulach czy laskach, wygodne schody zewnętrzne muszą spełniać określone wymagania:
W zależności od przeznaczenia obiektu i fantazji architekta
schody mogą przybierać różne kształty. Schody zewnętrzne prowadzące
do budynku z reguły mają biegi proste lub złożone, ale zdarzają się
też schody zabiegowe czy wachlarzowe. W przypadku schodów
wachlarzowych szerokość stopni powinna wynosić co najmniej 0,25 m,
natomiast w schodach zabiegowych i kręconych szerokość taką należy
zapewnić w odległości nie większej niż
0,4 m od poręczy balustrady wewnętrznej lub słupa stanowiącego
koncentryczną konstrukcję schodów. W budynku zakładu opieki
zdrowotnej stosowanie schodów zabiegowych i wachlarzowych
przeznaczonych do ruchu pacjentów jest zabronione. W przypadku
schodów zewnętrznych o kilku biegach zalecane jest ze względów
bezpieczeństwa, aby balustrada była pełna lub o gęsto osadzonych
szczeblach. Kolor i faktura stopni schodów powinny być tak dobrane,
aby osoby z ograniczoną możliwością widzenia mogły uzyskać pełną
informację (wizualną i dotykową) o np. zmianie lub końcu biegu
schodów.
Mała architektura
Place i drogi przeznaczone do ruchu pieszego i pieszo-jezdnego to
miejsca szczególnie reprezentacyjne. Główną aranżację tych miejsc
stanowią elementy małej architektury, do których można zaliczyć:
ławki parkowe, fontanny, kosze uliczne, słupki parkingowe,
latarnie, cokoły, oporniki, donice i inne. Mają one niewątpliwy
wpływ na walory estetyczne wyglądu otoczenia zewnętrznego i są
głównym elementem w aranżacji ulic, parków, placów, skwerów, a
także ogródków przy kawiarniach czy restauracjach. Często pełnią
rolę punktów naprowadzających, dzięki którym mamy orientację w
obcej dla nas przestrzeni - jest to niewerbalny przekaz
architektury. Możliwość postrzegania przez różnych użytkowników
przestrzeni jest zależna od ich indywidualnych predyspozycji
fizycznych. Użytkownicy, którzy mają największe problemy w
odczytywaniu orientacji przestrzennej to osoby niewidome,
niedowidzące, niesłyszące i niedosłyszące. Uwzględniając ich
potrzeby, należy stosować punkty naprowadzające lub też w sposób
wyraźny akcentować np. zmianę kierunku ruchu lub informować o
przeszkodach. Człowiek znajdujący się w nieznanym otoczeniu
potrzebuje informacji pozwalającej trafić w określone miejsce.
Takimi naprowadzającymi znakami mogą być np. w przypadku ogródków
przykawiarnianych położenie innej faktury nawierzchni lub
zaznaczenie wejścia do budynku poprzez użycie innego rodzaju
materiału niż na pozostałej części chodnika.
Dodatkowymi elementami ułatwiającymi poruszanie się w przestrzeni są pozaarchitektoniczne elementy wspomagające orientację:
Elementy małej architektury powinny być tak usytuowane, aby przede wszystkim nie zagrażały bezpieczeństwu przechodniów. Niestety często zdarza się, że np. źle rozmieszczone kosze lub donice przed sklepami znacznie ograniczają powierzchnię chodnika i są zagrożeniem dla osób z ograniczoną zdolnością widzenia i niewidomych. Niebezpieczne są również wszelkiego rodzaju znaki informacyjne, zadaszenia znajdujące się w linii chodnika i zawieszone na zbyt niskiej wysokości. Szczególnie dla osób niewidomych ważną informacją o np. istniejących w strefie chodnika słupach lub koszach jest zmiana faktury nawierzchni, która jest łatwo wyczuwalna laską. Zróżnicowana fakturowo i materiałowo nawierzchnia zawiera komunikat łatwo odczytywany przez osoby niewidome, prowadzi i ostrzega o przeszkodach na drodze. Dla osób niewidomych ich wzrokiem jest dotyk, zapach, dźwięk; dlatego rola dotyku przy poruszaniu się w przestrzeni otwartej polega m.in. na rozpoznawaniu nierówności podłoża. Przy wyborze nawierzchni chodników lub ścieżek należy unikać materiałów powodujących efekty olśnienia, gdyż większość tworzyw, zwłaszcza naturalnych typu granit, pomimo matowej powierzchni, oglądany pod ostrym kątem daje wrażenie połysku.
Rampy, podjazdy
Pochylnie są elementami budynku umożliwiającymi osobie
niepełnosprawnej samodzielny dostęp do wszelkich obiektów
użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych. Poprawnie
zaprojektowana pochylnia zabiera niestety dużo miejsca, dlatego w
wielu przypadkach ze względu na ograniczoną powierzchnię przed
budynkiem, pochylnia może mieć większy spadek niż zalecany; wtedy
pokonywanie różnic poziomów odbywać się musi pasywnie, przy pomocy
osób trzecich. W wielu budynkach wymagających przystosowania -
czyli adaptacji dla potrzeb osób poruszających się na wózkach -
jest to jedyny sposób, aby dostać się do budynku.
Konstrukcja i rodzaj materiału, z którego ma być wykonana pochylnia, uwarunkowane są wyglądem zewnętrznym budynku i otoczenia. Do zastosowania nadaje się praktycznie każdy materiał budowlany pod warunkiem, że do pokrycia powierzchni posadzki pochylni użyto materiału antypoślizgowego o fakturowanej powierzchni, może to być m.in.:
Pochylnia ma najczęściej konstrukcję o szkielecie drewnianym,
stalowym lub betonowym - zależy to od warunków i możliwości
montażowych na zewnątrz budynku. W przypadku konstrukcji stalowych
i drewnianych możemy zastosować systemy ażurowe oraz systemy, które
umożliwiają łatwy demontaż urządzeń. W praktyce okazuje się to
bardzo korzystne, gdyż padający deszcz, śnieg czy też opadające
liście nie zalegają na powierzchni jezdnej pochylni. W przypadku
powierzchni nieażurowych można zastosować system podgrzewanej
posadzki pochylni w celu uniknięcia oblodzenia lub rozpuszczenia
zalegającego śniegu.
Kąt nachylenia pochylni zależy od różnicy pomiędzy poziomem terenu
a wysokością, na której znajduje się wejście do budynku.
Szczegółowe parametry liczbowe przedstawiono na rysunkach.
Niezbędnym elementem w przypadku poprawnie zaprojektowanej pochylni
są poręcze, które powinny znajdować się na wysokości 75 cm i 90 cm
- w dwóch równoległych pasmach. Wygodna poręcz to w przekroju
kształt koła lub owalu o średnicy ok. 3-5 cm, dopuszczalny jest
również profil o przekroju kwadratu o wymiarach 4 x 6 cm.
W przypadku poręczy przyściennej odległość od ściany nie powinna przekraczać 5 cm. Materiał, z którego powinna być wykonana poręcz, musi gwarantować pewny uchwyt, może to być np. zaimpregnowane drewno lub stal o niewielkiej perforacji. Zewnętrzne krawędzie pochwytu (część poręczy, za którą chwytamy) powinny być przedłużone na końcach pochylni o 30 cm i zaokrąglone w dół, aby w razie upadku nie stanowiły zagrożenia.
Wskazane jest zadaszenie powierzchni pochylni zewnętrznych
sięgające minimalnie poza jej obrys oraz zastosowanie oświetlenia
zewnętrznego górnego lub oświetlającego powierzchnię jezdną o
minimalnym natężeniu 100 lux.
Wskazania do ramp zewnętrznych są podobne jak w przypadku pochylni,
różnią się one parametrami wymiarowymi rampy.
Podstawowe wytyczne
Wejścia, dojścia
Przystosowanie obiektu to przede wszystkim zapewnienie
osobie niepełnosprawnej bezkonfliktowego dojścia do budynku bez
konieczności pokonywania toru przeszkód w postaci śliskiej
powierzchni, dodatkowych stopni czy zbyt wąskich przejść.
Wg rozporządzenia Ministra Infrastruktury (Dz.U.04.109.1156, paragraf 42):
Furtki oraz bramki prowadzące na posesję powinny mieć wymiary od 90 do maksymalnie 110 cm, ponieważ im dłuższe ramię skrzydła, tym trudniej je otworzyć. Uchwyty i klamki powinny być na tyle wygodne, aby osoba siedząca na wózku bez problemu mogła otworzyć bramkę. W przypadku furtek wejściowych zalecane jest, aby skrzydło furtki otwierało się do szerokości 110 stopni.
W przypadku gdy do pokonania są 2-3 schodki i przed budynkiem jest wystarczająco dużo miejsca, można zastosować podjazd bez poręczy i krawężnika, jednak jego szerokość powinna wynosić ok. 150 cm.
Jeżeli przed wejściem do budynku znajduje się kratka lub wycieraczka, średnica otworów lub oczek nie powinna przekraczać 2 cm, a jej wysokość wystawać ponad lico nawierzchni. Domofony, przyciski funkcyjne, dzwonki i inne urządzenia powinny znajdować się pod przestrzenią zadaszoną oraz w strefie łatwego zasięgu dla osoby siedzącej na wózku. Przestrzeń ta powinna być jasno oświetlona oraz czytelnie oznakowana. Niewskazane jest montowanie kątowników, skrobaczek lub ograniczników otwierania drzwi w odległości większej niż 10 cm od krawędzi drzwi.
Podstawowe wytyczne
Przedsionki, wiatrołapy
Przestrzeń manewrowa we wszelkiego rodzaju
pomieszczeniach typu przedsionki, wiatrołapy, hole czy korytarze
powinna być na tyle duża, aby swobodne manewrowanie wózkiem nie
nastręczało kłopotów. Zwykle te przestrzenie są małe i często ich
ściany narażone są na uderzenia kołami wózka, więc korzystne byłoby
zabezpieczenie ścian i narożników odbojami lub wysokimi listwami
przypodłogowymi. Należy unikać projektowania przestrzeni, w których
obie pary drzwi otwierają się do wewnątrz.
W przypadku gdy drzwi zewnętrzne i wewnętrzne wiatrołapu otwierają
się do środka, długość pomieszczenia musi być większa o dwie
długości skrzydła drzwi.
Jeżeli w wiatrołapie znajduje się wystarczająco dużo wolnego
miejsca, aby swobodnie przesiąść się z wózka terenowego i odstawić
go, należy zabezpieczyć wózek przed bezwładnym wysunięciem.
Powierzchnie posadzek i podłóg pomiędzy poszczególnymi
pomieszczeniami powinny być równe, pozbawione progów, uskoków i
pojedynczych stopni. Ze względu na "przejściową" funkcję, którą
pełni wiatrołap, wskazane jest, aby powierzchnia podłogi była bez
zbędnych załamań i progów, łatwa w utrzymaniu czystości i wykonana
z gładkich antypoślizgowych materiałów (płytki klinkierowe,
terakota, kamień naturalny). Wieszaki na ubrania i odzież
wierzchnią powinny znajdować się na wysokości nie wyższej niż 140
cm.
Podstawowe wytyczne
Drzwi, okna
Dla osób poruszających się na wózkach wąskie drzwi są
przeszkodą nie do pokonania. Zgodnie z obowiązującymi przepisami
budowlanymi drzwi wejściowe nie powinny być węższe niż 90 cm,
jednak zalecana szerokość drzwi zewnętrznych wynosi 100 cm otworu w
świetle. Drzwi szersze niż 100 cm mogą być ze względu na swoje
gabaryty dość ciężkie i niewygodne do otworzenia. Grubość skrzydła
drzwi po otwarciu nie może pomniejszać wymiaru szerokości otworu w
świetle ościeżnicy.
W przypadku drzwi zewnętrznych niezbędnym, ale bardzo często przeszkadzającym, elementem jest próg wejściowy, czasami sięgający 6-8 cm wysokości (wskazuje on różnicę poziomów pomiędzy zewnętrzem a wnętrzem budynku czy mieszkania). Przeszkodę mogą stanowić także wystające metalowe elementy ościeżnicy drzwi. Aby pokonać tą małą, lecz uciążliwą barierę, można zastosować listwę przyprogową z małym spadkiem, która będzie niwelować różnicę poziomów. Może ona być zamocowana do podłoża na stałe lub czasowo i wykonana z profili stalowych, aluminiowych, drewnianych lub z utwardzonej gumy.
Wg znowelizowanych przepisów prawa budowlanego w drzwiach zewnętrznych prowadzących do budynku oraz w drzwiach do mieszkań i pomieszczeń mieszkalnych w budynku zamieszkania zbiorowego wysokość progów nie może przekraczać 0,02 m.
Wizjer, zamki oraz blokady wewnętrzne w drzwiach mieszkania osoby poruszającej się na wózku powinny znajdować się na wysokości optymalnego pola zasięgu rąk i wzroku. Jeżeli istnieje taka możliwość, warto zastosować dodatkowy system zamykania lub otwierania drzwi kartą magnetyczną - zamiast instalowania drugiego zamka.
W przypadku zewnętrznych drzwi przeszklonych ich dolna krawędź powinna mieć zabezpieczenie chroniące przed uderzeniem kołami wózka do minimalnej wysokości 40 cm. Powinno się stosować w drzwiach szyby ze szkła bezpiecznego.
Klamki w drzwiach, oprócz pełnienia funkcji estetycznych, powinny być przede wszystkim ergonomiczne, dawać solidny uchwyt i oparcie oraz być pozbawione ostrych, kanciastych krawędzi. Wielkość klamki czy uchwytów uwarunkowana jest nie tylko zaleceniami funkcjonalno-ergonomicznymi, ale zależy również od wielkości i ciężaru drzwi. Dodatkowo pod klamką na wysokości ok. 80 cm można umieścić szeroki uchwyt stanowiący duże ułatwienie dla użytkowników z ograniczonym polem manewru rąk.
Jedną z głównych barier w poruszaniu się po własnym mieszkaniu mogą być zbyt wąskie drzwi, więc przy okazji remontu warto zastanowić się, czy otwór drzwiowy można przenieść w inne miejsce, dzięki czemu uzyskamy lepsze możliwości aranżacji wnętrza. Dobrym rozwiązaniem będzie zastosowanie drzwi przesuwnych, drzwi ze skrzydłem łamanym czy drzwi harmonijkowych.
Przy wyjściu na balkon najbardziej niewygodnym elementem jest zbyt wąski otwór drzwiowy, przez który z trudem może przecisnąć się wózek. Dodatkowym utrudnieniem jest próg ościeżnicy okna prowadzącego na balkon czy taras. Ze względów technicznych w większości przypadków zniwelowanie takiego progu może wiązać się z gruntowną przebudową pomieszczenia łącznie z wymianą okien. Aby uniknąć takich kłopotów, można zastosować listwę przyprogową jak w przypadku drzwi zewnętrznych lub podręczną dwustronną nakładaną platformę, rodzaj mini pomostu, który zniweluje niewygodną przeszkodę.
Od wielkości okna zależy ilość światła dziennego wpadającego do pomieszczenia. Decydujące czynniki przy wyborze okna to: kształt, rozmiar, szerokość i kolor ramy oraz materiał. Dla osoby niepełnosprawnej bardzo ważnym czynnikiem, na który trzeba zwrócić szczególna uwagę, jest sposób otwierania. W zależności od wybranego rodzaju okna może się ono otwierać uchylnie, przesuwnie w poziomie lub obrotowo. Dostępne są też okna z możliwością otwierania przesuwnie w pionie z zastosowaniem mechanizmów korbowych, dzięki czemu okno można otworzyć bez wysiłku i zablokować na wybranej wysokości.
Zwykle okna osadzane są na wysokości 80-85 cm od poziomu posadzki. W przypadku gdy okno znajduje się w sypialni osoby leżącej lub obłożnie chorej, jego dolna krawędź może sięgać 60 cm od poziomu podłogi. Należy unikać montażu okien z poprzeczką poziomą, gdyż może się okazać, iż znajduje się ona na poziomie linii wzroku osoby siedzącej, dotyczy to również okien z szczeblinami (szprosami) w przypadku okien stylizowanych. Okna połaciowe muszą mieć możliwość zdalnego sterowania podstawowymi funkcjami takimi jak otwieranie, zamykanie czy zaciemnianie powierzchni szyby przy pomocy pilota. Zdalne sterowanie pilotem może być przydatne dla osób mających problemy z uchwytem lub zasięgiem ruchu kończyn górnych. Kombinacja otwierania automatyczno-manualnego jest najbardziej optymalnym rozwiązaniem.
Głębokość parapetów uzależniona jest od głębokości osadzenia okna, natomiast widoczna krawędź wystająca poza lico ściany nie może przekraczać kilku centymetrów - należy mieć na uwadze użytkowników małych pomieszczeń, gdzie każda wystająca krawędź może być dodatkową przeszkodą.
Podstawowe wytyczne
Windy
W przypadku adaptacji, instalacja windy w związku z
warunkami technicznymi budynku może wiązać się z gruntowną
przebudową klatki schodowej. Na etapie projektu jest to
przedsięwzięcie znacznie tańsze, choć nadal dość kosztowne, przy
adaptacji jest to rozwiązanie znacznie droższe, ale często jest to
jedyna droga umożliwiająca osobie poruszającej się na wózku
dostanie się na górne kondygnacje budynku.
Wg znowelizowanych przepisów prawa budowlanego (rozporządzenie
Ministra Infrastruktury Dz.U.04.109.1156) w budynku mieszkalnym
wielorodzinnym, budynku zamieszkania zbiorowego oraz budynku
użyteczności publicznej, wyposażanym w dźwigi, należy zapewnić
dojazd z poziomu terenu i dostęp na wszystkie kondygnacje użytkowe
osobom niepełnosprawnym. W przypadku wbudowywania lub
przybudowywania szybu dźwigowego do istniejącego budynku dopuszcza
się usytuowanie drzwi przystankowych na poziomie spocznika
międzypiętrowego, jeżeli zostanie zapewniony dostęp do kondygnacji
użytkowej osobom niepełnosprawnym.
Wymiary dźwigów w budynkach mieszkalnych są znormalizowane przepisami prawa budowlanego. W zależności od minimalnego udźwigu i dopuszczalnej liczby przewożonych osób stosowane są odpowiednie parametry wymiarowe kabiny.
W przypadku gdy dźwig jest częścią budynku wielorodzinnego za
nadzór, konserwacje i kontrole odpowiada właściciel budynku. Gdy
dźwig jest zainstalowany na potrzeby i z inicjatywy osoby
niepełnosprawnej, nadzór i zabezpieczenie urządzenia spada na
właściciela lub też stosowane są rozwiązania umowne, zadowalające
obie strony, czyli właściciela dźwigu i właściciela budynku.
Dźwigi przeznaczone tylko dla osoby niepełnosprawnej poruszającej
się na wózku lub osoby niepełnosprawnej i osoby towarzyszącej mogą
być lekkiej konstrukcji, bez górnego zadaszenia lub przekrycia, ze
ściankami osłonowymi ze szkła lub pleksi.
Podstawowe wytyczne
Korytarze
Funkcjonalny i przestronny korytarz decyduje o tym, czy
codzienne pokonywanie dystansów między pomieszczeniami będzie drogą
przez labirynt, czy też nie. W przypadku mieszkań przestrzennych,
otwartych gdzie granica pomiędzy strefą wejściową a dzienną jest
niezauważalna, nie funkcjonuje takie pojęcie jak ciasny, wąski
korytarz. Jednak często ze względów technicznych (instalacje
wewnętrzne, ściany, słupy konstrukcyjne) częściowe połączenie kilku
pomieszczeń jest niemożliwe.
Korytarze wewnątrz mieszkania powinny mieć minimalną szerokość wymaganą do swobodnego przejazdu wózkiem - czyli 120 cm. W przypadku przeszkód typu kaloryfery, szafki, komody przestrzeń ta może być ograniczona do 90 cm na długości nie większej niż 150 cm. Wskazane jest, aby wszelkie narożniki, załamania i zakręty korytarzy posiadały ograniczniki lub odboje w dolnej krawędzi ścian.
Przy założeniu, że korytarz to główna droga komunikacji wewnątrz mieszkania, warto na powierzchni podłogi położyć taki materiał, aby kółka wózka nie blokowały się na powierzchni zbyt śliskiej lub też nie hamowały. Dostępność materiałów podłogowych jest bardzo duża i oprócz wyżej wymienionych czynników, walorów estetycznych i ograniczeń finansowych, należy uwzględnić fakt, iż podłoga musi mieć podwyższoną odporność na ścieranie. W przypadku podłóg mniej trwałych szybko będzie można zauważyć efekty codziennie pokonywanych dystansów w postaci śladów po kółkach wózka. Dotyczy to zarówno wykładzin dywanowych, jak i podłóg drewnianych i panelowych.
System i rodzaj oświetlenia zależą od indywidualnych potrzeb i upodobań, każdy rodzaj oświetlenia typu: oświetlenie górne, kinkiety boczne czy też światła halogenowe jest dobry, pod warunkiem, że nie powoduje odbić i refleksów. Wszelkie włączniki światła powinny być zdublowane na przeciwległych końcach korytarza.
Podstawowe wytyczne
Schody wewnętrzne
Pokonanie biegu schodów dla osoby niepełnosprawnej bez
dodatkowego osprzętu w postaci podnośnika czy platformy jest
niemożliwe. Niestety jest to jedna z barier, na którą najczęściej
napotykają osoby poruszające się na wózkach.
Dla osób starszych i z ograniczonymi możliwościami ruchu zalecane są schody z prostymi biegami i spocznikami o dużej szerokości stopnia. Dodatkowym ułatwieniem dla osoby mającej kłopoty z poruszaniem się będzie instalacja ukośnego podnośnika krzesełkowego.
Krawędzie stopni schodów w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych i użyteczności publicznej powinny wyróżniać się kolorem kontrastującym z barwą posadzki. Należy unikać stopni z podciętym stopniem, o mocno wystających stopnicach lub też przekrytych wykładziną dywanową bez odpowiednich zabezpieczeń. Również niewskazane i niebezpieczne są powierzchnie kilku stopni bez odpowiednich zabezpieczeń w postaci balustrady lub barierki. Stopnie zbyt szerokie 40 cm i powyżej są niewygodne dla osób starszych i mających kłopoty z ograniczonym zasięgiem kończyn dolnych.
Podstawowe wytyczne
Podnośniki, platformy
Możliwość samodzielnego pokonywania schodów przez osobę
poruszającą się na wózku inwalidzkim zapewnią wszelkiego typu
podnośniki ukośne i pionowe. W przypadku gdy ze względu na brak
miejsca niemożliwe jest zainstalowanie windy, jest to jedyna
alternatywa pokonania biegu schodów. W zależności od potrzeb i
modelu podnośniki mogą służyć do pokonywania jednego biegu schodów,
schodów dwubiegowych ze spocznikiem lub schodów zabiegowych.
Wysokość podnoszenia powinna być ograniczona do dwóch kondygnacji.
Dopuszczalny udźwig i rodzaj napędu zależą od konkretnego modelu
oraz warunków i wymogów technicznych pomieszczeń, w których te
urządzenia mają się znajdować. Gdy klatka schodowa jest na tyle
wąska, że instalacja podnośnika jest niemożliwa, alternatywnym
rozwiązaniem jest zastosowanie pionowego podnośnika dźwigowego
montowanego do sufitu. W tym przypadku warunkiem koniecznym musi
być zachowana minimalna nośność i konstrukcja stropu.
Podstawowe wytyczne
* Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690 z 2002 r. z późn. zm.)
Wstęp
1.
Niepełnosprawność - podstawy socjologiczne i prawne
Klasyfikacja niepełnosprawności
Legislacja i regulacje prawne
2.
Podstawowe wymiary i zakresy ruchu
3.
Otoczenie dostępne
Podstawowe pojęcia i określenia
Środowisko zewnętrzne
- Ulica
- Parking
- Wjazd
- Schody zewnętrzne
- Mała architektura
Budynek dostępny
- Rampy, podjazdy
- Wejścia, dojścia
- Przedsionki, wiatrołapy
- Drzwi, okna
- Windy
- Korytarze
- Schody wewnętrzne
- Podnośniki, platformy
4.
Pomieszczenia
Kuchnia
Łazienka
Sypialnia
Sauna
Pomieszczenia pomocnicze
5.
Elementy wykończenia i wyposażenia wnętrz
Oświetlenie
Miejsce pracy
Wentylacja, ogrzewanie
Instalacja elektryczna i sygnalizacyjna
Podłogi