Martwe rany – poradnik na temat odleżyn
Towarzyszą człowiekowi od wieków, a nadal są poważnym problemem klinicznym. Latem odleżyny przypominają o sobie szczególnie boleśnie.
Odleżyna to rana martwiczna tkanki zlokalizowana w różnych częściach ciała, w których dochodzi do ucisku tkanek miękkich pomiędzy układem kostnym a powierzchnią, na której spoczywa ciało (np. powierzchnią łóżka). Powstaje na skutek niedokrwienia miejsca poddanego długiemu naciskowi. Ucisk zatrzymuje przepływ krwi w skórze. Ponieważ naczynia krwionośne nie zaopatrują komórek w tlen oraz w składniki odżywcze - komórki obumierają. Licząc głębokość tkanek objętych martwicą, możemy mieć do czynienia z pięcioma stopniami głębokości odleżyn.
I stopień to blednąca pod uciskiem zaczerwienienie;
II to zaczerwienienie, które nie traci koloru;
III to powierzchowna rana, nie obejmująca jednak tkanek podskórnych.
W IV poziomie mamy do czynienia z owrzodzeniem penetrującym w głąb skóry i tkanek podskórnych, a
przy stopniu
V - głębokość rany sięga powięzi, mięśni, stawów i kości.
Odleżyny pojawiają się najczęściej u osób, które są trwale lub czasowo unieruchomione w łóżku lub na wózku inwalidzkim. Miejscami na ciele, które podlegają jednostajnemu naciskowi, a w efekcie są zagrożone powstaniem odleżyn, są; u pacjentów leżących na plecach - okolice kości krzyżowej, łopatek, łokci, pięt, potylicy i uszu, a u siedzących - głównie okolice kości kulszowej i krzyżowej. Z ranami uciskowymi rąk i pięt zmagają się też osoby poruszające się o kulach.
Cztery zasady ograniczenie ryzyka powstania odleżyn
1. Ruch za wszelką cenę: Najskuteczniejszą formą zapobiegania odleżynom są częste zmiany ułożenia ciała chorego oraz rehabilitacja ruchowa. Systematyczne ćwiczenia (także w basenie lub w wannie z wodą o temperaturze 37 stopni C) pozwalają na utrzymanie prawidłowego zakresu ruchomości stawów. Jeśli fizjologiczny zakres ruchów jest ograniczony napięciami mięśniowymi - tzw. spastyką - po ćwiczeniach stosuje się specjalne zabezpieczenia - stabilizatory. Redukują one przykurcze mięśni, a tym samym zmniejszają ryzyko odleżyn. W przypadku pacjentów bezwładnych ważne jest również utrzymanie właściwej masy mięśniowej i niedopuszczenie do jej zaniku. W tym celu stosuje się elektrostymulator, który poprzez elektrody wysyła cyklicznie impulsy elektryczne do mięśni, pobudzając je do pracy - napinania i rozkurczania.
2. Właściwa dieta: Rehabilitacja ruchowa, aby przyniosła pozytywne efekty, musi być wsparta odpowiednim odżywianiem. I nie chodzi tu o rygorystyczne ograniczenia. Menu dla osoby z odleżynami komponujemy, biorąc pod uwagę jej preferencje, ponieważ przyjemność jedzenia wpływa na zadowolenie i witalność. Dobór składników musi być zatem różnorodny, ale z uwzględnieniem kilku zaleceń dietetycznych:
- dużo białka - głównie zwierzęcego - dobowo od 15 do 2,0 g białka 1 kg wagi ciała, aby zapobiec ujemnemu bilansowi azotowemu;
- odpowiednia liczba kalorii, minimum 1800 - maksimum 3000 kcal - głównie węglowodanowych;
- dużo płynów, aby nie dopuścić do odwodnienia organizmu;
- dużo witamin, a zwłaszcza - A, która chroni skórę; B2 - ułatwiającej oddychanie komórkowe; C - jako składnik koniecznego do syntezy kolagenu; elementów śladowych i minerałów; żelaza i cynku - składników niezbędnych do syntezy białek i przebiegu procesów naprawczych tkanek; wysoko nienasyconych tłuszczy;
- unikanie pokarmów zalegających w żołądku, przypraw i marynat.
- w niektórych przypadkach może wystąpić konieczność tzw. żywienia pozajelitowego - podawania preparatów dożylnych z wysoką zawartością białek i węglowodanów. Dotyczy to głównie chorych bardzo wyniszczonych , z dużym niedoborem wagi, a także mających trudności z połykaniem.
3. Pielęgnacja skóry: Higiena ciała to podstawowy wymóg profilaktyki antyodleżynowej. Aby zachować czystą i suchą skórę, należy myć ją codziennie ciepłą wodą z dodatkiem stosowanych z umiarem środków czyszczących, które jej nie wysuszą - np. mydłem szarym, dziecięcym lub o pH 5,5; nieperfumowanym i natłuszczającym. Po każdym myciu i podczas upałów skórę delikatnie - bez mocnego tarcia - suszymy i nakładamy na nią łagodne środki nawilżające. Omijając wypukłości kostne, skórę można "zahartować", delikatnie ją nacierając lub szczypiąc. Naskórek winien być chroniony przed uderzeniami i skaleczeniami oraz czynnikami powodującymi wysuszenie, jak: zimno, niska wilgotność, pudry, talki, suche zasypki. Istotne jest także niedopuszczenie do zaparć i regularne opróżnianie pęcherza - w koniecznych sytuacjach używanie cewników wewnętrznych i zewnętrznych. Przy mimowolnym moczeniu skóra narażona jest na kontakt z wydzielinami ciała, co bardzo zwiększa ryzyko wystąpienia odleżyn.
4. Sprzęt pomocniczy: Jego rola w działaniach zapobiegających odleżynom to ułatwienie pielęgnacji chorego oraz podniesienie jakości życia. W skład sprzętu pomocniczego wchodzą:
- łóżka - z uchwytami i regulacją wysokości i jego leżyska;
- wózki inwalidzkie;
- krzesła toaletowe;
- dla pacjentów leżących materac zmiennociśnieniowy i półprzepuszczalne prześcieradła;
- dla pacjentów siedzących - poduszka przeciwodleżynowa;
- zintegrowany system transportu - tzw. łatwoślizgi, nosze podnośniki, pasy lokacyjne;
- przedmioty higieny osobistej - kaczka, basen, cewniki zewnętrzne (uridony), pieluchomajtki jednorazowe, miski do mycia, łóżko kąpielowe czy podnośnik wannowy;
- stoły pionizacyjne i podręczny sprzęt do fizykoterapii - np. laser biostymulacyjny, lampy UV/IR.
Jak leczymy odleżyny
Minęły bezpowrotnie czasy, kiedy najlepszymi specyfikami na gojenie ran były okłady z egipskiego papirusu czy równie starej chińskiej pleśni chlebowej. Przez kolejne stulecia odleżyny leczono: olejami, mieszaninami ziół, tłuszczem ze starego wieprza, woskiem lub liśćmi kapusty. Współczesna medycyna oferuje o wiele doskonalsze środki. Dzisiaj leczenie odleżyn wymaga współpracy lekarza, farmaceuty, dietetyka i fizykoterapeuty. O ile przy odleżynach IV i V stopnia stosuje się zabiegi chirurgiczne (zajmują się tym ośrodki w Lublinie i Poznaniu), to w przypadku "lżejszych" ran możemy z powodzeniem zastosować aktywne opatrunki nowej generacji. O ich odpowiednim doborze do rodzaju obrażenia zawsze decyduje lekarz.
Błony poliuretanowe: samoprzylepne, przezroczyste, cienkie, elastyczne; przepuszczają gazy i parę wodną, tamują wodę, bakterie i inne zanieczyszczenia; bez właściwości pochłaniających wysięk.
Hydrożele: polimery o dużej zawartości wody, które mają ograniczoną zdolność pochłaniania wysięku; powodują uwodnienie tkanek martwiczych, przyspieszają oczyszczenie rany.
Hydrokoloidy: produkowane w
postaci płytek i pasty; płytki zbudowane są z warstwy zewnętrznej ochronnej i wewnętrznej, która w
zetknięciu z wydzieliną rany tworzy żel; chroni on tkanki przed urazami mechanicznymi, wyschnięciem
i ochłodzeniem, pobudza ziarnowanie, podział i przenosiny komórek naskórka; opatrunki te wytwarzają
lekko kwaśne środowisko hamujące rozwój drobnoustrojów.
Szczególną ich odmianę stanowią tzw. cienkie hydrokoloidy. Można je stosować w leczeniu obficie
sączących się odleżyn jako opatrunek pierwotny do wnętrza rany i na zewnątrz dodatkowy opatrunek
wtórny, który powinien być częściowo przezroczysty jak właśnie cienki hydrokoliod. Szczególnie
przydatne są one w profilaktyce odleżyn, do zabezpieczenia przed urazem i otwarciem okolic
narażonych na wystąpienie odleżyn. Sprawdzają się także w leczeniu odleżyn I i II stopnia, kiedy
nie ma jeszcze otwartej rany, a także przy małych ranach powierzchownych.
Dekstranomery: zbudowane z ziaren polimeru w postaci proszku lub pasty, mają dużą zdolność pochłaniania wysięku.
Opatrunki alginowe: pozyskiwane z wapnia alg morskich; mają dużą chłonność i oczyszczają ranę z drobnoustrojów.
Opatrunki poliuteranowe: mają warstwę wewnętrzną, chłonącą i utrzymują wilgotne środowisko, oraz zewnętrzną wodoodporną i stanowią bakterię antybakteryjną;
Opatrunki pochłaniające zapach: zawierają węgiel aktywowany neutralizujący nieprzyjemną woń.
Co sprzyja powstawaniu odleżyn
Czynniki wewnętrzne:
- Różnego rodzaju zmiany chorobowe, z którymi wiąże się czasowa lub
trwała niezdolność do samodzielnego poruszania się, ograniczenie zakresu i siły ruchu,
niedotlenienie tkanek; są to zaburzenia układu nerwowego: np. porażenie mózgowe, stany po udarach
lub krwotokach mózgowych, uszkodzenia rdzenia kręgowego, stwardnienie rozsiane, starcza demencja,
słaba percepcja czuciowa, ciężkie depresje; układu krążenia: np. anemia, niskie ciśnienie krwi,
choroby serca, uszkodzenie naczyń obwodowych, cukrzyca, miażdżyca; układu oddechowego - np.
przewlekłe zapalenia oskrzeli i płuc, astma, rozedma, gruźlica; zaburzenia w przyswajaniu
składników pokarmowych - np. niedowaga, nadwaga, odwodnienie, niedobór białek, witamin, makro- i
mikroelementów.
• Zły stan skóry - wysuszenie, wilgotność związana z nadmiernym poceniem się, procesy starcz - większa podatność na uszkodzenia, mniejsza elastyczność i wrażliwość na bodźce bólowe. - Inkontynencja, czyli nietrzymanie moczu i stolca.
- Czynniki emocjonalne - niskie poczucie wartości i niezadowolenie z życia mogą wiązać się z obniżeniem odpowiedzialności za pielęgnację własnego ciała.
- Kontakt pacjenta z otoczeniem - osoby z ograniczoną świadomością i w podeszłym wieku mogą nie być świadome swojego położenia i mają trudności w wyrażaniu swoich potrzeb.
Czynniki zewnętrzne:
- Nieodpowiednia temperatura i wilgotność otoczenia mogą wychłodzić lub wysuszyć skórę.
- Ubranie, pościel z tkanin miękkich, niepomarszczonych, niekrochmalonych łagodzi ucisk.
- Do powstania odleżyn przyczyniają się źle dobrane kule, łóżko lub wózek. (o zasadach prawidłowego wyboru wózka pisaliśmy w "Integracji" - numery 1-2/2005)
- Leki przeciwbólowe, uspokajające, psychotropowe, sterydy ograniczają reakcję na ból.
- Warunki socjalne, w jakich żyje chory - brak pieniędzy na środki czystości i higieny, złe odżywianie i warunki mieszkaniowe.
- Poziom opieki - nieprawidłowe ułożenie i zaniedbania w pielęgnacji mogą być przyczyną powstania odleżyn już w ciągu jednej nocy.
- Palenie papierosów - nikotyna obniża odporność tkanek.
- Zabiegi chirurgiczne, których konsekwencją są odleżyny pooperacyjne -
ciemne odbarwienia lub podskórne krwawienia powstałe w wyniku co najmniej 2-godzinnego statecznego
nacisku pacjenta na powierzchnię stołu operacyjnego. Widoczne rany mogą ujawnić się bezpośrednio
lub po 2-3 dniach od zabiegu.
Leki przeciwbólowe przynoszą ukojenie. Nie wolno jednak ich nadużywać - ból jest sygnałem ostrzegawczym!
Antyodleżynowe menu
- napoje - soki warzywne, owocowe, mleko, herbata, słaba kawa z mlekiem;
- pieczywo - chleb pszenny, żytni, graham, lecytynowy;
- dodatki - masło, twarożek, miód, dżem, ryby wędzone, chuda szynka i gotowana polędwica;
- zupy - owocowe, warzywne, krupniki, mleczne;
- dodatki do zup - grzanki, bułka, lane ciasto, makaron, drobne kasze, ziemniaki;
- potrawy z mąki - ciasto półfrancuskie i biszkopt, makarony;
- z kaszy - drobne kasze na sypko z owocami i warzywami;
- z jaj - jajecznica na parze, jaja na miękko;
- z warzyw - surówki drobno tarte, warzywa gotowane w wodzie i na parze;
- ryby - gotowane lub duszone;
- drób i mięso czerwone - gotowane, duszone, pieczone bez tłuszczu;
- sosy - zaprawiane mąką, mlekiem;
- desery - kompoty, soki, musy, galaretki, kisiele, herbatniki.
Akcesoria antyodleżynowe
- Poduszki i materace gąbkowe - wprawdzie dobrze dopasowują się do ciała, ale szybko miękną i tracą kształt, a wystające kości zapadają się w głąb przedmiotu, przez co zwiększa się ryzyko uszkodzenia skóry; gąbka nie wchłania wilgoci i nie chroni przed tarciem, a ponieważ nie można jej dobrze zdezynfekować jest siedliskiem bakterii; jej zaletą jest mała waga i niska cena.
- Poduszki i materace żelowe - dobrze redukują tarcie i ciśnienie między punktami kostnymi a podłożem oraz korygują pozycję osoby na wózku; niestety, żel łatwo ulega dezorganizacji, co wymaga codziennego, żmudnego ugniatania przed użyciem.
- Poduszki pneumatyczne - system przepływu powietrza zapewnia stabilną pozycję chorego i dobrze odciąża jego ciało.
- Materace dynamiczne zmiennociśnieniowe - pneumatyczna pompa wtacza i co pewnie czas tłoczy powietrze między komorami materaca, co powoduje delikatny masaż ciała, ukrwienie tych części, które stykają się z materacem, zabezpieczenie ich przez odleżynami. Chory nie odczuwa zmęczenia mięśni i łatwiej znosi długie leżenie. Materace te mają też wentylację, szybki spust powietrza - np. do reanimacji, pokryte są pokrowcami przepuszczającymi powietrze, ale nie ciecze, a położyć można na nich pacjenta o wadze do 150 kg.
Dokąd po pomoc?
- Polskie Towarzystwo Leczenia Ran (PTLR): tel.: 022 890 03 02
- Klinika Chirurgii Urazowej, Leczenia Oparzeń i Chirurgii Plastycznej AM - ul. Szwajcarska 3, Poznań, tel.: 061 873 92 67, 873 92 18
- Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 4, ul. Jaczewskiego 8, Lublin, tel.: 081 742 51 49
- Szpital Kliniczny w Bydgoszczy, ul. Marii Curie-Skłodowskiej 9, tel.: 052 585 40 00, 585 40 42
- Szpital Wojewódzki Chirurgii Urazowej w Piekarach Śląskich, ul. Bytomska 2, tel.: 032 393 41 00
- Centrum Rehabilitacji im prof. M Weissa, ul. Wierzejewskiego 12, Konstancin-Jeziorna k. Warszawy, tel.: 022 754 08 16
Tekst: Magdalena Gajda
Źródło: Integracja 3 (72) maj-czerwiec 2005
Komentarze
-
annaMA
30.12.2014, 01:01Poszukuję dobrego dentysty zabrze bytom, możecie coś polecić, ktoś polecił mi w bytomiu stomatologa Blue Klinik. Chciała bym zrobić sobie wybielanie zębów Ktoś z was korzystał może? Tu jest adres ich strony http://bit.ly/1BeUo5S Podajcie swoje opinie, proszęodpowiedz na komentarz
Polecamy
Co nowego
- Sukcesy Polaków na igrzyskach Trisome Games 2024
- Kampania Społeczna "Własne potrzeby, Wspólne prawa"
- Jedna instytucja, wiele możliwości
- Istotna zmiana w leczeniu dla kobiet z SMA w czasie ciąży. Ministerstwo Zdrowia od 1 kwietnia br. zapewnia kontynuację leczenia nusinersenem
- Integracja 1/2024 (PDF podstawowy i PDF dostępny)
Dodaj komentarz