12 października - Światowy dzień reumatyzmu

12 października, jak co roku, obchodzimy  Światowy Dzień Reumatyzmu. Hasłem tego roku jest „Jakość życia i niezależność”. Jest to kolejny temat, po akcentowaniu uporczywego bólu w chorobie i roli wczesnej diagnostyki, mający za zadanie uświadomić chorym i społeczeństwu znaczenie niezależności w życiu z chorobą. Jest równocześnie okazja, by uświadomić decydentom, że nowoczesne leczenie bardziej opłaca się niż pozorne oszczędzanie na terapii. Współczesne leki hamują rozwój choroby, cierpiący na schorzenia reumatyczne zachowują sprawność, pozwalającą na podjęcie pracy zawodowej. Tym samym nie obciążają budżetu zwolnieniami lekarskimi i rentami. Eksperci alarmują, że konieczne jest podniesienie świadomości społecznej na temat chorób reumatycznych i ich skutków społeczno-ekonomicznych.

Skala zagrożenia chorobami reumatycznymi

Schorzenia reumatyczne to około 200 różnych chorób stawów i kości, zarówno schorzeń zapalnych, wrodzonych, pourazowych, jak i zwyrodnień, których przyczyny wciąż nie są znane. Chorób tych nie należy jednak traktować  jako jednej dolegliwości. Różnią się one przede wszystkim objawami lub przebiegiem. Atakują nagle. Zachorować może każdy – kobiety, mężczyźni, a nawet dzieci. 

W Polsce - choroby te dotykają około 19% populacji, zarówno dzieci i dorosłych. Co piąty Polak cierpi na choroby reumatyczne, a więc narażony jest na kalectwo

• choroby reumatyczne są najczęstszą przyczyną przewlekłego bólu, niepełnosprawności i kalectwa 
• cierpi na nie 100 mln Europejczyków, z których 9 mln to Polacy **
• według naukowców z bostońskiego Harvard University w ciągu najbliższego dwudziestolecia liczba zgonów spowodowanych chorobami reumatycznymi może wzrosnąć nawet o 40%. Z prognozy wynika, że na ok. 180 mln zgonów w 2020 roku 5,5 mln będzie spowodowana reumatoidalnymi chorobami narządów ruchu  i będą stanowić jedna z dziesięciu głównych przyczyn śmierci* 
• schorzenia reumatyczne dotyczą pacjentów w różnych grupach wiekowych, w dużym odsetku młodych dorosłych i dzieci **
• chorzy na choroby reumatyczne żyją przeciętnie o 10 lat krócej **
• choroby reumatyczne są jedną z głównych przyczyn orzekania o czasowej niezdolności do pracy oraz przyznawania rent w związku z postępującą niesprawnością. Liczba osób niepełnosprawnych z orzeczoną rentą inwalidzką z powodu chorób reumatycznych wynosi ponad 1,5 mln osób **
• szacowana liczba hospitalizacji z powodu chorób reumatycznych sięga 18% wszystkich hospitalizacji. **

Czym jest Reumatoidalne Zapalenie Stawów (RZS) najpowszechniejsza choroba reumatyczna?
                
RZS (dawniej gościec przewlekle postępujący, potocznie reumatyzm) - to nie jest choroba stawów – to jest choroba układu immunologicznego. Ochronne reakcje ludzkiego organizmu zamiast chronić, zaczynają szkodzić. Nasz organizm ma bardzo efektywny system odpornościowy (immunologiczny), który zwalcza bakterie i inne szkodliwe czynniki. Wyspecjalizowane komórki odpornościowe atakują je i niszczą. Dzięki nim możemy pokonać infekcje i choroby. Zdarza się, że nasz system immunologiczny zaczyna atakować nie tylko szkodliwe bakterie, ale także tkanki własnego ciała. Takim właśnie przypadkiem jest RZS. Z nierozpoznanych przyczyn białe krwinki systemu odpornościowego atakują błonę maziową, która wyściela stawy, powodując jej zniszczenie. Zaatakowane stawy podlegają procesowi zapalnemu, staw puchnie, staje się obolały. Niszczące komórki dzielą się, w sposób niekontrolowany wzrasta ich liczba. RZS z czasem rozprzestrzenia się na wszystkie stawy, może także powodować  stan zapalny innych narządów.

Najwyższa zapadalność na RZS przypada pomiędzy 30. a 50. rokiem życia, dotyczy więc osób aktywnych, znajdujących się w pełni sił. Schorzenie występuje  trzykrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Przyczyny choroby

Dotychczas nie wiadomo, jaka jest przyczyna i co wywołuje RZS. Nikt nie wie, dlaczego układ immunologiczny atakuje zdrowe komórki stawów. Wiadomo natomiast, że choroba może być dziedziczna, często występuje rodzinnie. Wiadomo też, że nie jest chorobą zakaźną.

Skutki choroby

Na podstawie uzyskanych badań Instytutu Reumatologii w Warszawie stwierdzono, że ponad 80% badanych chorych na RZS jest niepełnosprawnych. Tylko 14% chorych kontynuuje pracę zawodową. 84% badanych korzysta stale z pomocy członków rodziny, natomiast z pomocy społecznej tylko 1,8% chorych. Jak wynika z przeprowadzonych badań, niepełnosprawność jest następstwem małej skuteczności stosowanego leczenia farmakologicznego (tanie leki o niewielkiej skuteczności). Ograniczony dostęp chorych na RZS do leków nowoczesnych i skutecznych stanowi barierę w prawidłowym leczeniu. ***
Ta przewlekła choroba w większości przypadków prowadzi do destrukcji stawów, uszkodzeń narządów wewnętrznych, trwałego kalectwa i do przedwczesnej śmierci. Chorzy cierpią z powodu ogromnego bólu.  Ból uniemożliwia poruszanie się, wykonywanie podstawowych czynności, zakłóca sen. Z czasem, późno zdiagnozowana bądź źle leczona choroba prowadzi do kalectwa, część osób dotkniętych RZS musi korzystać z wózka inwalidzkiego. Pacjenci odczuwający silny ból doświadczają uczucia bezsilności, odczuwają lęki, zamykają się w sobie, wycofują się z życia społecznego. Niemożność planowania choćby najbliższej przyszłości (nawroty choroby) prowadzi do stanu znacznie obniżonego nastroju, w konsekwencji do depresji. Od niedawna znana jest nauka zwana psychoimmunologią, czyli nauka o wpływie stanu psychicznego na odczyny immunologiczne, na obronność ustroju przeciwinfekcyjną.
Ważne są także skutki ekonomiczne.
Wśród pacjentów jest wielu ludzi młodych, których aktywność zawodowa została nagle przerwana. Początkowo chorzy korzystają ze zwolnień lekarskich – zwolnienia z powodu chorób reumatycznych  stanowią 11% wszystkich nieobecności w pracy i 18% wszystkich hospitalizacji.

Wraz z rozwojem choroby pacjenci tracą możliwość kontynuowania kariery bądź nauki. Choroby reumatyczne stanowią 20% wszystkich przyczyn orzekania o niezdolności do pracy i są drugą po chorobach sercowo-naczyniowych przyczyną pierwszorazowych rent inwalidzkich. Wydatki rentowe to mocno obciążająca budżet pozycja. Leczenie – choć kosztowne – bardziej się opłaca!

Inne choroby reumatyczne

- Młodzieńcze Idiopatyczne Zapalenie Stawów (MIZS) jest przewlekłą chorobą charakteryzującą się, utrzymującym się zapaleniem stawów, którego objawami są ból, obrzęk i ograniczenie ruchomości. „Idiopatyczne” znaczy, że nieznana jest jego przyczyna, a „młodzieńcze” znaczy, że objawy wystąpiły przed 16 rokiem życia. Co dzieje się ze stawami? Błona maziowa otaczająca staw, zwykle bardzo cienka ulega pogrubieniu, jest atakowana komórkami zapalnymi i ich liczba w płynie stawowym znacznie wzrasta. To powoduje obrzęk, ból i ograniczenie ruchomości. Często dzieci próbują zmniejszyć ból ustawiając staw w pozycji między zgięciem a wyprostem; ta pozycja nazwana jest przeciwbólową, bo jest najkorzystniejsza dla zmniejszenia bólu.

- Gorączka reumatyczna, choroba reumatyczna. Proces chorobowy zapoczątkowuje infekcja wywołana przez  paciorkowce. Bakterie te są odpowiedzialne za wywołanie ostrego zapalenia gardła:  anginy,  płonicy, czyli szkarlatyny, czy zapalenia ucha środkowego. Wnikające do organizmu antygeny paciorkowcowe są sygnałem do produkcji przez układ immunologiczny ustroju przeciwciał. Zadaniem przeciwciał jest zniszczenie obcych antygenów. Ale u niektórych osób oprócz obcych antygenów są niszczone własne tkanki. Tak dzieje się we wsierdziu stanowiącym element zastawek serca. Doprowadza to do zmian we wsierdziu: sklejania się płatków, ich zniekształceń. Może to spowodować zwężenie zastawki bądź jej niedomykalność. Proces ten może również mieć miejsce w układzie nerwowym. Do tzw. dużych objawów gorączki reumatycznej należą: zapalenie serca, zapalenie stawów, pląsawica, rumień obrączkowaty, guzki podskórne.
Gorączka reumatyczna  najczęściej występuje w wieku szkolnym. Przed erą antybiotykoterapii, bądź nieleczona właściwie, może być przyczyną nabytych wad serca. Chorobie towarzyszy gorączka, bóle stawowe i zmiany w obrazie krwi.

-  Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK). Jest chorobą dotyczącą mężczyzn 3 x częściej niż kobiet, polegającą na wystąpieniu zmian zapalnych w stawach krzyżowo-biodrowych prowadzącą do ich usztywnienia. Pacjent przyjmuje bardzo charakterystyczną pozycję „narciarza”.

- Dna moczanowa, podagra, dawniej nazywana „artretyzmem” jest chorobą metaboliczną spowodowaną podwyższonym poziomem kwasu moczowego w surowicy krwi. Dna moczanowa jest nawrotowym zapaleniem stawów. Kryształki kwasu moczowego wytrącają się w tkankach słabo unaczynionych (ścięgna, więzadła). Napadowi podagry (zmian w stawie śródstopno-palcowym palucha) towarzyszy wzrost temperatury, złe samopoczucie, przyspieszona czynność serca. Otaczające staw tkanki są obrzęknięte, zaczerwienione, bolesne.

- Zapalenie korzonków, Lumbago, Ischias jest wywołane uciskiem korzenia nerwowego przez uszkodzenie krążka międzykręgowego kręgosłupa lub zmiany zwyrodnieniowe. Może być jedno- lub dwustronne. Charakteryzuje się silnym bólem, zlokalizowanym z zależności od miejsca ucisku i promieniujący wzdłuż przebiegu nerwu.

- Liszaj rumieniowaty uogólniony jest chorobą występującą częściej u kobiet. Charakteryzuje ją duża ilość kompleksów immunologicznych odkładających się w różnych narządach. Najbardziej charakterystycznymi objawami są zmiany na skórze, rumieniowate, plamisto-grudkowe na policzkach, w  okolicy kości jarzmowych, dochodzące do nosa i podbródka tzw. skrzydła motyla. Najczęściej zmiany dotyczą nerek, prowadząc do postępującej niewydolności nerek. Często niewydolność nerek bywa przyczyną zgonu. Choroba ma przebieg postępujący.  

- Łuszczycowe zapalenie stawów to zapalne schorzenie stawów, występujące w przebiegu łuszczycy. Choroba często rozpoczyna się w obrębie stawów międzypaliczkowych i często dotyczy tylko jednej strony, co odróżnia ją od reumatoidalnego zapalenia stawów. W przebiegu łuszczycowego zapalenia stawów we krwi nie pojawia się czynnik reumatoidalny.

Leczenie to sprawność

Współczesna medycyna może leczyć choroby reumatyczne, nie dopuszczając do trwałego inwalidztwa. Leki najnowszej generacji tzw. leki biologiczne wiążą białe krwinki odpornościowe (w sposób niekontrolowany namnażające się), które niszczą stawy. Krwinki stają się  biologicznie nieaktywne. W ten sposób hamuje się rozwój choroby, tym samym nie dopuszczając do inwalidztwa. Leczenie jest kosztowne, NFZ refunduje koszt terapii dla zaledwie kilkuset pacjentów z RZS rocznie, przy szacunkowej liczbie ponad trzydziestu tysięcy pacjentów wymagających tejże terapii biologicznej (dane z 2005 roku). Dostępność do leczenia biologicznego w Polsce jest niewspółmierna do potrzeb i znacznie mniejsza w porównaniu do „starych” jak i „nowych” krajów Unii Europejskiej. Nie są dokonywane przez Narodowy Fundusz Zdrowia uzupełnienia programów terapeutycznych o nowe leki, które zgodnie z rejestracją obowiązującą w Unii Europejskiej powinny być dostępne dla chorych w Polsce.**

Terapia towarzysząca

współczesne badania psychoimmunologii potwierdzają, że stan chorego bardzo zależny jest od stanu psychicznego. Stąd potrzebna jest pomoc psychologów i tzw. grup wspierających. Pomagają one choremu przystosować się do trudnych, zmienionych dolegliwościami warunków życia.

Edukacja

Zdaniem prof. Jacka Szechińskiego, krajowego konsultanta ds. reumatologii istnieje konieczność edukowania pacjentów, a przede wszystkim lekarzy. Jest wiele podobnych objawów występujących w chorobach reumatycznych  i w innych jednostkach chorobowych. Ostateczna diagnoza jest często odsunięta w czasie. Ustalenie prawidłowego rozpoznania oraz podjęcie właściwego leczenia może być opóźnione o miesiące czy nawet lata, co rzutuje na losy chorych.
„Wczesna i prawidłowa diagnoza daje olbrzymią szansę na powstrzymanie rozwoju choroby. Leczenie może być bardzo skuteczne, ponieważ wprowadzono wiele leków modyfikujących przebieg choroby. W wielu przypadkach szansą powodzenia dają metody leczenia biologicznego. Jeśli rozpoznanie nastąpi zbyt późno, zmiany stają się nieodwracalne” – prof. Jacek Szechliński.
Dlatego też Instytut Reumatologii w Warszawie organizuje bezpłatne szkolenia lekarzy rodzinnych w zakresie reumatologii.        

Odnośniki

* „Globalne obciążenie chorobami” – Christopher J.L. Murray, Allan D. Lopez
Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius” Warszawa-Kraków 2000

**  Stanowisko Zespołu Ekspertów ds. Diagnostyki i Terapii Chorób Reumatycznych - sierpień 2006          
   
*** Screening na zlecenie Instytutu Reumatologicznego wykonał Ośrodek Badań Socjologicznych PAN. Głównym celem podjętego badania była ocena rozpowszechnienia podstawowych dolegliwości i chorób reumatycznych w populacji dorosłych mieszkańców Polski.

---------

Dodatkowe informacje: Anna Kozerska, Dyrektor ds. Komunikacji Zewnętrznej Wyeth, kozersa@wyeth.com
Źródło: informacja prasowa, Agencja DEVA, deva@agencjadeva.pl

Gdy stawy dają W KOŚĆ
Nasz specjalista opowiada o chorobach reumatycznych. Sprawdź, jakie są przyczyny powstawania tych schorzeń, metody leczenia i rehabilitacji.