NIK: należy połączyć systemy orzekania

Najwyższa Izba Kontroli (NIK) opublikowała raport na temat orzecznictwa. Zdaniem kontrolerów NIK, organy orzekające o prawie do renty lub różnego rodzaju ulg popełniają niekiedy błędy, bo nie zawsze przestrzegają standardów i procedur. Ponieważ zadania systemu orzekania o niepełnosprawności i sytemu orzeczniczego ZUS są podobne, NIK ze względu na dobro osób z niepełnosprawnością proponuje ich połączenie. Pozwoli to nie tylko oszczędzić publiczne pieniądze, ale także poprawić jakość orzecznictwa.

NIK zauważa, że przeprowadzona w 1997 r. reforma, dzięki której wyodrębniono dwa systemy orzecznicze – lekarski ZUS dla celów rentowych oraz orzekania o niepełnosprawności – nie przyczyniła się do zwiększenia roli rehabilitacji leczniczej i zawodowej. A to właśnie rehabilitacja ma kluczową rolę w powrocie chorych i poszkodowanych do pracy. Działania rehabilitacyjne powinny być podejmowane jak najwcześniej, aby zmniejszyć liczbę osób zagrożonych niezdolnością do pracy i zredukować nakłady na późniejsze świadczenia rentowe. A te są niemałe. Rocznie ponad 18 mld zł jest wypłacanych tylko na świadczenia rentowe.

W ocenie NIK zbieżność zadań wykonywanych w obu systemach orzekania uzasadnia potrzebę ich zintegrowania. Tym bardziej, że posługują się one podobnymi kryteriami wobec wnioskodawców - oceną naruszenia sprawności oraz zdolnością lub brakiem zdolności do wykonywania pracy. Ich połączenie wyeliminowałoby m.in. konieczność uczestniczenia rencistów w kolejnym postępowaniu administracyjnym w celu uzyskania niektórych uprawnień i ulg przysługujących osobie niepełnosprawnej.

Oddziały ZUS w minimalnym stopniu (niecały 1 procent) korzystały w sprawach rentowych z uprawnień do orzekania o celowości przekwalifikowania zawodowego. I to pomimo tego, że ponad 30 proc. osób występujących o świadczenie rentowe nie przekroczyło 50. roku życia. W niewielkim zakresie następowało przekwalifikowanie osób otrzymujących rentę szkoleniową (ok. 15 proc.). Powód? Brak pieniędzy na szkolenia i kursy, a także brak determinacji osób korzystających z renty szkoleniowej. Zdaniem NIK współpraca ZUS z urzędami pracy (organizatorami szkoleń) nie przynosiła pożądanych efektów. Brak możliwości korzystania z rehabilitacji zawodowej sprawiał, że zapisy ustawy o rencie szkoleniowej w praktyce okazały się martwe.

Powszechną praktyką organów orzekających było wydawanie decyzji przez lekarzy, którzy nie byli specjalistami w orzekanej chorobie. Do tego zbyt rzadko korzystano z opinii lekarzy konsultantów (w ZUS jedynie w 6,5 proc. spraw) i specjalistycznych badań (prawie 40 proc. zespołów powiatowych w ogóle nie kierowało na badania określające niepełnosprawność). W konsekwencji ponad 1/3 orzeczeń jest uchylana lub zmieniana w postępowaniu odwoławczym i to na podstawie analizy tej samej dokumentacji. W tej sytuacji działalność organów orzeczniczych nie daje gwarancji, że publiczne pieniądze są wydatkowane racjonalnie, a świadczenia są przyznawane osobom uprawnionym. W latach 2010-2012 (I półrocze) koszty orzekania w ZUS wyniosły 487 mln zł, a wydatki na działalność zespołów powiatowych i wojewódzkich orzekających o niepełnosprawności wyniosły 236 mln zł (w rzeczywistości koszty działalności zespołów są większe, bo ich część ponoszą samorządy).

Cały raport w PDF

ZUS: Liczba wyroków uwzględniających odwołania maleje

O komentarz do zarzutów NIK poprosiliśmy Jacka Dziekana, rzecznika prasowego ZUS. Oto jego odpowiedź:

Chcę podkreślić, że najczęściej u osób ubiegających się o świadczenia rentowe w ZUS stwierdza się więcej niż jedno schorzenie. Zadaniem lekarza orzecznika jest ustalenie, w jaki sposób schorzenia te upośledzają funkcje organizmu i czy to upośledzenie ma wpływ na zdolność do pracy. Bardzo rzadko zdarza się, aby przyczyną niezdolności do pracy były następstwa jednego schorzenia, a więc w rozpatrywaniu indywidualnej sprawy nie wystarcza nawet wysokospecjalistyczna wiedza z jednej tylko dziedziny medycyny. Dokonywana w ten sposób ocena funkcjonalna jest zgodna z rekomendowaną przez Światową Organizację Zdrowia „Międzynarodową Klasyfikacją Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia” i daje gwarancję prawidłowej oceny niezdolności do pracy.
 
Co do lekarzy konsultantów: w postępowaniu orzeczniczym lekarze orzecznicy i komisje lekarskie Zakładu korzystają z dokumentacji zgromadzonej przez lekarzy leczących oraz badań wykonanych dla celów diagnostyczno-leczniczych. Orzeczenie jest wydawane po analizie dokumentacji medycznej i po przeprowadzeniu bezpośredniego badania przez lekarza orzecznika lub komisję lekarską. Uzupełnienie dokumentacji np. o opinię lekarza konsultanta jest zlecane w tych przypadkach, w których zgromadzona dokumentacja jest niewystarczająca do wydania orzeczenia.

Co do odwołań: odsetek liczby odwołań wnoszonych do sądu od decyzji wydanych na podstawie orzeczeń lekarskich, w stosunku do liczby orzeczeń lekarzy orzeczników i komisji lekarskich wydanych w sprawach rent z tytułu niezdolności do pracy wynosi ok. 5 proc. Liczba wyroków uwzględniających odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawach rent z tytułu niezdolności do pracy dotyczące orzeczeń lekarzy orzeczników i komisji lekarskich maleje od kilku lat. Odsetek wyroków uwzględniających odwołanie w sprawach rent z tytułu niezdolności do pracy w stosunku do wszystkich orzeczeń lekarzy orzeczników i komisji lekarskich wydanych w tych sprawach wynosił odpowiednio: w roku 2010 – 1,5 proc., w 2011 – 1,6 proc., w 2012 – 1,2 proc.