Mobilni, czyli samodzielni

Centrum Usług Motoryzacyjnych dla Osób Niepełnosprawnych, w którego skład wejdzie ogólnopolski punkt informacyjny, flota dostosowanych do potrzeb kierowców z niepełnosprawnością aut, a także wzorcowa szkoła jazdy – to efekty projektu Auto Mobility Center (AMC-2), prowadzonego przez Instytut Transportu Samochodowego, Wojskową Akademię Techniczną im. Jarosława Dąbrowskiego, Instytut Odlewnictwa oraz firmę AMZ BIS sp. z o.o.

Wyniki projektu „Kompleksowy system wsparcia mobilności osób niepełnosprawnych ruchowo w oparciu o Auto Mobility Center (AMC-2)” zostały podsumowane podczas konferencji, zorganizowanej 21 maja 2015 r. w warszawskim Instytucie Transportu Samochodowego. Jego dyrektor, dr hab. inż. Marcin Ślęzak, przypomniał, że osoby z niepełnosprawnością stanowią ponad 12 proc. ludności kraju. Aż 1,8 mln z nich to osoby z niepełnosprawnością ruchową, w tym 720 tys. uznaje się za potencjalnie czynne zawodowo.

- Niestety, w całej populacji osób niepełnosprawnych w Polsce wskaźnik zatrudnienia wynosi jedynie 14 proc. – mówił dr hab. inż. Marcin Ślęzak. – Podjęta przez nas inicjatywa ma umożliwić osobom z niepełnosprawnością mobilność na poziomie osób pełnosprawnych i ułatwienie ich aktywizacji zawodowej.

Adaptacje dla dziewięciu rodzajów niepełnosprawności

Instytut Transportu Samochodowego (ITS) w 2008 r. zainicjował powstanie Auto Mobility Centrum (AMC), a w 2012 roku w konsorcjum z Wojskową Akademią Techniczną im. Jarosława Dąbrowskiego, Instytutem Odlewnictwa oraz firmą AMZ BIS sp. z o.o. założył projekt AMC-2, który uzyskał finansowanie z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w ramach Programu INNOTECH.

- Celem projektu było opracowanie całościowego systemu wsparcia mobilności osób niepełnosprawnych ruchowo, dzięki zaadaptowanej – na potrzeby dziewięciu rodzajów grup dysfunkcji ruchowych – pilotażowej flocie samochodowej. Adaptacje wykonano m.in. pod kątem osób z dysfunkcjami kończyn dolnych i górnych, tetraplegią i niskorosłością – wyliczał dr hab. inż. Marcin Ślęzak.

Innowacyjne adaptacje, które następnie testowały osoby z różnymi dysfunkcjami ruchowymi, to nie był jedyny efekt projektu.

- Opracowano również wytyczne do zmiany przepisów dotyczących aut użytkowanych przez osoby z niepełnosprawnością, z uwzględnieniem badań technicznych oraz certyfikacji i homologacji – podkreślił dyrektor ITS.

Obecnie montowane w autach dostosowania dla osób z niepełnosprawnością nie są wpisywane do dokumentów pojazdu, co rodzi szereg problemów, np. z ubezpieczeniem, ich badaniami technicznymi lub w sytuacjach wypadków z udziałem tych aut. Efektem projektu jest też uruchomienie Centrum Usług Motoryzacyjnych dla Osób Niepełnosprawnych.

- We wrześniu 2015 r. w ramach Centrum uruchomimy ośrodek nauki jazdy dla osób niepełnosprawnych oraz punkt informacyjny, związany ze specjalistycznymi usługami motoryzacyjnymi, będziemy oferować też specjalistyczne testy psychologiczne dla kierowców. Ważnym elementem Centrum będzie wypożyczalnia pojazdów oprzyrządowanych – wyliczał dyrektor ITS.

Instytut do współpracy zaprosił nie tylko osoby z niepełnosprawnością, ale także stowarzyszenia, firmy motoryzacyjne, ośrodki naukowe, a także PFRON.

Winda dla wózka ze schowkiem na dachu

Konferencji towarzyszyła wystawa zaadaptowanej w ramach projektu floty samochodów. Czołowe na polskim rynku firmy oferujące oprzyrządowanie: AMZ BIS Sp. z o.o., Efektor Guidosimplex, Emico, Reha i Cebron przygotowały zestawy, które znalazły zastosowanie w dziesięciu pojazdach, m.in. peugeocie partner, peugeocie expert, peugeocie boxer, skodzie citigo i skodzie fabii. Główne modyfikacje w pojazdach objęły systemy układów kierowania, pozycję kierowców, urządzenia umożliwiające wsiadanie.

Szczególna uwagę zwracał innowacyjny na polskim rynku samochód, przeznaczony do nauki jazdy dla osób z niepełnosprawnością oraz pracy instruktorów, również z dysfunkcjami. Auto wyposażono w takie innowacje, jak pionowy hamulec dla instruktora czy urządzenie pozwalające użytkownikowi obsługiwać funkcje przełącznika zespolonego, tzn. światła, sygnał dźwiękowy, kierunkowskazy itp. przy pomocy poleceń głosowych. Auto wyposażono też w specjalny schowek dachowy, umożliwiający załadunek składanego wózka w sposób automatyczny. Winda obsługiwana jest pilotem.

W innym aucie, przewidzianym dla kierowców z dysfunkcjami, którzy chcieliby oferować taksówkowe przewozy pasażerów (także z niepełnosprawnościami) wprowadzono m.in. specjalny podnośnik, który umożliwia kierowcy załadowanie wózka na tylne siedzenie samochodu. Kierowca nie musi też pomagać samemu pasażerowi we wsiadaniu, ponieważ auto jest wyposażone w fotel obracany i wysuwany poza obrys pojazdu, sterowany za pomocą pilota.

W autach zastosowano też szereg innowacyjnych rozwiązań, przeznaczonych dla osób z niskorosłością, m.in. elektroniczną konsolę fotela wraz z fotelem, umożliwiającą osobom niskiego wzrostu odpowiednie sterowanie pozycjonowaniem fotela w dwóch płaszczyznach: pionowej i poziomej czy platformę, która podwyższa pedał gazu i hamulca, tak, aby osoba z nieskorosłością mogła do nich dosięgnąć. W ramach projektu, w Instytucie Odlewnictwa wykonano też szereg innowacyjnych prototypów oprzyrządowania, m.in. dźwignie mechanizmu RGH II czy prototypowy uchwyt kierownicy.

Echo Drive dla osoby niesłyszącej

ITS przeprowadził też badania (m.in. w formie ankiet, wysłanych do Wojewódzkich Ośrodków Ruchu Drogowego) dotyczące kursów i egzaminów na prawo jazdy dla kierowców z niepełnosprawnościami.

- Jedyne różnice w zakresie systemu egzaminowania dotyczą pojazdów i oprzyrządowania; osoby z niepełnosprawnością korzystają podczas egzaminów z pojazdów, na jakich się uczyły, w przeciwieństwie do reszty zdających – wyliczała Małgorzata Zysińska z Działu Zarządzania Projektami Instytutu Transportu Samochodowego. – Brak jest różnic w odsetkach zdawalności, osoby niepełnosprawne są często, jak podkreślają egzaminatorzy, lepiej przygotowane i bardziej zmotywowane.

Efektem badań jest publikacja „Podręcznika niepełnosprawnego kandydata na kierowcę”, który rozszerza szkolenie m.in. o zagadnienia praw i przywilejów tych kierowców, ich sprawności psychofizycznej czy wpływu przyjmowanych leków na sprawność.

Dr Edyta Lisek ze Stowarzyszenia Kulturalno-Sportowego Niesłyszących „Surdostal” zwróciła uwagę na problemy, jakie wciąż w trakcie kursów na prawo jazdy mają kierowcy z dysfunkcjami narządu słuchu. Zwykle w czasie kursu osobie uczącej się towarzyszy tłumacz języka migowego, który siedzi z tyłu, a osoba zdająca widzi go w lusterku. Metoda ta jest kłopotliwa, bo uwaga prowadzącego powinna być skupiona na drodze.

Dr Lisek zaprezentowała opracowane przez Stowarzyszenie innowacyjne urzadzenie Echo Drive, w którego skład wchodzi tablet ze specjalnym oprogramowaniem oraz sygnalizator dla kierowcy, montowany nad kierownica (na szybie – jak np. GPS). Instruktor zaznacza na tablecie, co kursant ma zrobić (np. skręć w lewo, stop, do przodu), a sygnalizator wyświetla dany symbol.

Pieniądze na dostosowanie, a raczej ich brak

- Rynek aut z dostosowaniami jest w Polsce wciąż słabo rozwinięty – przyznaje Adam Sowiński, ekspert Instytutu Transportu Samochodowego.

Podstawowym problemem, obok braku przepisów, dotyczących użytkowania takich pojazdów, są koszty dostosowań. Pojedyncze wysuwane siedzenie, które zaprezentował nam ekspert, to koszt... kilkudziesięciu tysięcy złotych.

Beata Stasiak z Polskiego Stowarzyszenia Kierowców z Niepełnosprawnością POL.ON, która podczas konferencji prezentowała postulaty i potrzeby środowiska przypomniała, że oprzyrządowanie, a także zakup pojazdu było przez wiele lat dofinansowywane przez PFRON.

- Obecnie, w ramach środków z tzw. Aktywnego samorządu, osoba z niepełnosprawnością w ramach likwidacji bariery transportowej może liczyć na zwrot kosztów kursu na prawo jazdy i zwrot kosztów egzaminu – mówiła. – Ta pomoc także jest ważna, ale apeluję do PFRON, by wrócić także do poprzednich programów, refundujących m.in. koszty oprzyrządowania. My, osoby niepełnosprawne, z samej renty, a nawet dodatkowego zatrudnienia, nie jesteśmy w stanie ich ponieść.

PFRON: Względy ekonomiczne

Dawne programy PFRON, polegające na dofinansowaniu zakupu samochodu lub udzieleniu pożyczki na ten cel, wsparły w sumie ponad 31 tys. osób z niepełnosprawnością. Program był dość kosztowny i kilka lat temu nie przetrzymał załamania stanu finansów Funduszu.

- W bieżącym roku wdrożenie programu, umożliwiającego zakup samochodu oprzyrządowanego stosownie do dysfunkcji narządu ruchu osoby niepełnosprawnej, nie będzie możliwe z uwagi na względy ekonomiczne – informuje nas Krzysztof Czechowski, p.o. rzecznik prasowy PFRON. – Jednakże tegoroczne zawieszenie realizacji Zadania nr 1 w Obszarze A pilotażowego programu „Aktywny samorząd”, umożliwiającego zakup i montaż oprzyrządowania do posiadanego samochodu, ma charakter przejściowy.

Rzecznik PFRON podkreśla, że decyzja o zawieszeniu niektórych form wsparcia przewidzianych w programie spowodowana była niedostateczną pulą środków na wydatki inwestycyjne. Na 2015 rok przewidziano na nie 9 mln zł. Jednocześnie Zarząd PFRON aktywnie poszukuje możliwości zwiększenia jeszcze w bieżącym roku środków finansowych Funduszu, które można będzie przeznaczyć na wydatki inwestycyjne w ramach pilotażowego programu „Aktywny samorząd”.

- Przygotowana została propozycja zmian w planie finansowym PFRON na 2015 r. (wymagająca zgody ministra finansów), zmierzająca do zwiększenia środków przeznaczonych na realizację pilotażowego programu „Aktywny samorząd” o ok. 39 mln zł, w tym także w zakresie wydatków inwestycyjnych – podkreśla Krzysztof Czechowski. – Jeśli środki finansowe PFRON na wydatki inwestycyjne w ramach programu zostaną zwiększone, to w zależności od wysokości tych zwiększeń, a także w zależności od wyników ostatecznej diagnozy w zakresie zapotrzebowania na środki potrzebne na realizację wniosków złożonych w wymaganym terminie, zostanie podjęta decyzja, czy możliwe będzie uruchomienie kolejnych obszarów wsparcia przewidzianych w programie.

Rzecznik PFRON zaznacza, że w ramach pilotażowego programu „Aktywny samorząd” w 2015 r. ze środków bieżących kolejny rok realizowane jest zadanie polegające na pomocy ze środków PFRON w uzyskaniu prawa jazdy kat. B.

- W obecnym stanie realizacji pilotażowego programu „Aktywny samorząd”, potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie zawieszonych form wsparcia przewidzianych w tym programie będą musiały być realizowane w większym niż dotychczas zakresie w ramach zadań ustawowych powiatu, finansowanych także ze środków PFRON (wg algorytmu) – podkreśla Krzysztof Czechowski. – Środki finansowe PFRON są corocznie przekazywane samorządom przez PFRON na realizację zadań ustawowych skierowanych do osób niepełnosprawnych. W bieżącym roku samorządom powiatowym Fundusz przyznał już środki w wysokości 712 585 000 zł (bez kosztów obsługi). W roku ubiegłym samorządy powiatowe wykorzystały na realizację wszystkich zadań związanych z rehabilitacją społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych kwotę 710 716 148 zł.

Projekt impulsem?

Przedstawiciele środowiska chwalili pomysły otwarcia wypożyczalni aut oraz wzorcowej szkoły jazdy, a także zmian w przepisach, porządkujących użytkowanie aut z oprzyrządowaniem.

Robert Politowski, prezes EFEKTOR Sp. z o.o. podał przykład Japonii, która jeszcze dziewięć lat temu nie dopuszczała, by osoby z niepełnosprawnością były uczestnikami ruchu drogowego. Na skutek oddziaływania organizacji zrzeszających osoby z niepełnosprawnościami zmieniono te przepisy.

- Ruch ten spowodował bardzo istotne zmiany u producentów pojazdów, którzy zaczęli oferować auta z oprzyrządowaniem – wyliczał prezes.

Robert Politowski wyraził nadzieję, że projekt AMC-2 także będzie poważnym impulsem, który zaktywizuje ten rynek w Polsce. Biorący udział w projekcie są zdania, że dzięki nowym technologiom i narzędziom możliwe będzie uruchomienie seryjnej produkcji urządzeń i sieci autoryzowanych serwisów modyfikacji i badań zaadaptowanych pojazdów, a komercjalizacja wyników projektu AMC-2 przyczyni się do lepszej aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością w Polsce.