Udogodnienia podczas sprawdzianu bądź egzaminu gimnazjalnego dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

Konieczność dostosowania wymagań egzaminacyjnych dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi - choć wydawała się być oczywista - zaistniała dopiero wraz ze zmianami wprowadzanymi do polskiego systemu edukacji. Ponieważ dopiero dostosowanie wymagań zarówno edukacyjnych jak i egzaminacyjnych do potrzeb i możliwości uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi pozwoli mówić o rzeczywistym wyrównywaniu szans i stworzeniu im warunków równego dostępu do odpowiedniego poziomu wykształcenia.
Co zatem rozumie się przez specjalne potrzeby edukacyjne?
 
"Specjalne potrzeby edukacyjne to potrzeby, które w procesie rozwoju dzieci i młodzieży wynikają z ich niepełnosprawności lub powstałe z innych przyczyn trudności w uczeniu się".
(Reforma Systemu Kształcenia ..., 1998).

Uczniom z różnego rodzaju niepełnosprawnościami potrzebne są zatem różne formy specjalnego wsparcia edukacyjnego tj. "dostosowanie form, środków i metod pracy na miarę indywidualnych potrzeb w procesie edukacji" (Reforma Systemu Kształcenia [...] 1998).

Wśród uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi możemy wyróżnić:

• niewidomych 
• słabo widzących 
• niesłyszących 
• słabo słyszących 
• z trudnościami w uczeniu się (upośledzonych w stopniu lekkim) 
• ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się (z dysleksją rozwojową) 
• z niepełnosprawnością ruchową 
• z przewlekłymi chorobami somatycznymi

Są to grupy uczniów, którym należy zapewnić takie warunki i formy nauczania, aby były one jak najlepiej dostosowane do ich specyficznych potrzeb. W sytuacji egzaminacyjnej przekłada się to na specjalne formy sprawdzania wiedzy tych uczniów oraz dostosowanie sposobów i warunków przeprowadzania sprawdzianu i egzaminów do ich potrzeb i możliwości.

Zasady i tryb przeprowadzania sprawdzianu bądź egzaminu gimnazjalnego określa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U. nr 199, poz. 2046 z późn. zm.) oraz opracowane przez Centralną Komisję Egzaminacyjną we współpracy z Okręgowymi Komisjami Egzaminacyjnymi na podstawie tego rozporządzenia "Procedury organizowania i przeprowadzania sprawdzianu w szóstej klasie szkoły podstawowej i egzaminu gimnazjalnego w trzeciej klasie gimnazjum".

Dostosowanie warunków egzaminacyjnych do możliwości uczniów z dysfunkcjami

Uczniowie z dysfunkcjami mają prawo przystąpić do sprawdzianu, bądź egzaminu  gimnazjalnego, w warunkach i formie dostosowanych do ich dysfunkcji, na podstawie opinii publicznej lub niepublicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innej publicznej bądź niepublicznej poradni specjalistycznej i na wniosek rodziców (opiekunów prawnych) ucznia, a w szczególnych przypadkach na wniosek wychowawcy klasy lub pedagoga szkolnego. Opinia poradni musi być wydana nie później niż do końca września roku szkolnego, w którym odbywa się sprawdzian bądź egzamin gimnazjalny. Z zakładanych udogodnień uczniowie mogą, ale nie muszą korzystać.

Obowiązkiem dyrektora szkoły jest zapoznanie rodziców bądź prawnych opiekunów ucznia z możliwymi dostosowaniami zarówno formy jak i warunków sprawdzianu, bądź egzaminu gimnazjalnego, nie później niż do końca zajęć dydaktycznych roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym odbywa się sprawdzian lub egzamin gimnazjalny.

Zadaniem rodziców/opiekunów prawnych ucznia jest pisemne wystąpienie do dyrektora szkoły o odpowiednie dostosowanie formy i warunków egzaminu. Wniosek taki musi być udokumentowany odpowiednią opinią lub orzeczeniem poradni i złożony w terminie do 15 października roku szkolnego, w którym jest przeprowadzany sprawdzian lub egzamin.

Dla uczniów przystępujących do sprawdzianu bądź egzaminu, stosownie do ich potrzeb, przygotowane są zróżnicowane w formie (w niektórych przypadkach również w treści) zestawy egzaminacyjne.

Uczniowie z dysfunkcjami mogą skorzystać z pełnego dostosowania warunków egzaminacyjnych, tzn. dostosowanego zestawu egzaminacyjnego (jeżeli jest przewidziany), innych udogodnień (jeżeli są przewidziane) oraz wydłużonego czasu zdawania w wydzielonej sali. Dostosowanie warunków może też być częściowe, tzn. uczeń może skorzystać tylko z dostosowanego zestawu egzaminacyjnego (jeżeli jest przewidziany dla odpowiedniego rodzaju dysfunkcji) lub/i dodatkowych urządzeń (nie przeszkadzających innym zdającym) we wspólnej sali i w regulaminowym czasie zdawania.

Członkowie zespołu nadzorującego sprawdzian bądź egzamin dla uczniów z dysfunkcjami (w miarę potrzeby w specjalnie wyznaczonej sali lub w domu zdającego) przed sprawdzianem bądź egzaminem zapoznają się z warunkami i formami przeprowadzania sprawdzianu lub egzaminu dla tych uczniów i nadzorują sprawdzian bądź egzamin zgodnie z ustaleniami, a w szczególności:

• w oddzielnych salach odpowiednio dostosowują czas trwania egzaminu, 
• wyznaczony przez przewodniczącego spośród członków zespołu nadzorującego nauczyciel wspomagający wspomaga ucznia w czytaniu lub pisaniu (odręcznym lub przy pomocy komputera) - jeśli wymaga tego dysfunkcja ucznia.

Członkiem zespołu nadzorującego sprawdzian bądź egzamin gimnazjalny dla uczniów z dysfunkcjami (w specjalnie wyznaczonej sali lub domu zdającego) powinien być nauczyciel znający specyficzne potrzeby zdających.

Wszyscy uczniowie z dysfunkcjami, dla których dostosowany jest arkusz egzaminacyjny oraz uczniowie z dysleksją piszący sprawdzian bądź egzamin gimnazjalny w osobnych salach zaznaczają odpowiedzi do zadań zamkniętych tylko w zestawie zadań. Zaznaczenia do karty odpowiedzi przenoszą zewnętrzni egzaminatorzy.

Warunki i formy przeprowadzania sprawdzianu bądź egzaminu gimnazjalnego

Uczniowie niewidomi:

• zestaw zadań dostosowany w piśmie Braille'a, 
• możliwe wydłużenie czasu sprawdzianu bądź egzaminu nie więcej niż o 50% czasu regulaminowego, 
• oddzielna sala - gdy uczeń korzysta z wydłużonego czasu pracy lub/i pomocy nauczyciela wspomagającego
• dodatkowe wyposażenie (zgodnie z zaleceniami poradni i potrzebami zdających): maszyny do pisania pismem Braille'a, lub specjalnie dostosowane komputery, lub/i kubarytmy oraz folie z przyborami do rysowania

UWAGA:
Uczeń, który nie opanował pisma Braille'a, może korzystać z pomocy lektora - członka zespołu nadzorującego

Uczniowie słabo widzący:

• zestaw zadań dostosowany, czcionka 16 lub 24 pkt., 
• możliwe wydłużenie czasu sprawdzianu bądź egzaminu nie więcej niż o 50% czasu regulaminowego, 
• oddzielna sala - gdy uczeń korzysta z wydłużonego czasu pracy lub/i pomocy nauczyciela wspomagającego,
• dodatkowe wyposażenie: przybory optyczne, z których uczeń korzysta na co dzień, dodatkowe oświetlenie

Uczniowie z trudnościami w uczeniu się (upośledzeni w stopniu lekkim):

• zestaw zadań dostosowany, 
• możliwe wydłużenie czasu sprawdzianu bądź egzaminu nie więcej niż o 50% czasu regulaminowego, 
• oddzielna sala - gdy uczeń korzysta z wydłużonego czasu pracy lub/i pomocy nauczyciela wspomagającego

Uczniowie niepełnosprawni ruchowo (w tym z dziecięcym porażeniem mózgowym):

• zestaw zadań standardowy,  
• możliwe wydłużenie czasu sprawdzianu bądź egzaminu nie więcej niż o 50% czasu regulaminowego, 
• oddzielna sala - gdy uczeń korzysta z wydłużonego czasu pracy lub/i pomocy nauczyciela wspomagającego 
• dostosowanie warunków organizacyjnych w tym przystosowane odpowiednio stanowisko pracy, zapisywanie odpowiedzi za pomocą komputera odłączonego od wewnętrznej i zewnętrznej sieci oraz z usuniętymi programami korekty językowej
• uczeń może korzystać z pomocy nauczyciela wspomagającego przy odczytywaniu poleceń i zapisywaniu odpowiedzi, jeżeli w toku edukacji zapewniono mu taką organizację nauki oraz metod pracy i został wdrożony do odpowiedniej współpracy z nauczycielem

Uczniowie słabo słyszący i niesłyszący:

• zestaw zadań dostosowany  
• możliwe wydłużenie czasu sprawdzianu bądź egzaminu nie więcej niż o 50% czasu regulaminowego, 
• oddzielna sala - gdy uczeń korzysta z wydłużonego czasu pracy lub/i pomocy nauczyciela wspomagającego, 
• członek zespołu nadzorującego jeden raz przekazuje treść informacji z pierwszej strony zestawu egzaminacyjnego najlepszymi dla ucznia metodami (fonogesty, język migowy), 
• dodatkowe wyposażenie (zgodnie z zaleceniami poradni i potrzebami zdających).

Uczniowie ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się:

• zestaw zadań standardowy,  
• możliwe wydłużenie czasu sprawdzianu bądź egzaminu nie więcej niż o 50% czasu regulaminowego, 
• oddzielna sala - gdy uczeń korzysta z wydłużonego czasu pracy lub/i pomocy nauczyciela wspomagającego
• uczeń z dysgrafią, gdy jego pismo jest nieczytelne, może zapisywać odpowiedzi za pomocą komputera z usuniętymi programami korekty językowej o odłączonego od wewnętrznej i zewnętrznej sieci lub korzystać z pomocy nauczyciela wspomagającego, który zapisuje jego odpowiedzi; uczeń z dysleksją właściwą, którego technika czytania nie pozwala na rozumienie przeczytanego tekstu, może korzystać z pomocy nauczyciela wspomagającego, który jeden raz głośno odczytuje informacje z pierwszej strony zestawu egzaminacyjnego oraz teksty i treści zadań
• rozwiązania zadań otwartych są punktowane z zastosowaniem zmodyfikowanych kryteriów,

Uczniowie z przewlekłymi chorobami somatycznymi:

• zestaw zadań standardowy,  
• możliwe wydłużenie czasu sprawdzianu bądź egzaminu nie więcej niż o 50% czasu regulaminowego, 
• oddzielna sala - gdy uczeń korzysta z wydłużonego czasu pracy lub/i pomocy nauczyciela wspomagającego 
• dostosowanie warunków organizacyjnych zgodnie z zaleceniami lekarza,

Autor: Katarzyna Koletyńska i Halina Sitko, Centralna Komisja Egzaminacyjna

Aktualizacja: redakcja, 26 sierpnia 2005 r.