Zasiłek rodzinny

Zasiłek rodzinny jest podstawową formą wsparcia, którą wprowadza nowa regulacja. Oznacza to, że od tego czy przysługuje nam prawo do zasiłku rodzinnego, zależy czy otrzymamy inne dodatki opisane w ustawie (nie dotyczy to świadczeń opiekuńczych). Zasiłek rodzinny ma na celu częściowe pokrycie wydatków związanych z utrzymaniem dziecka.

Komu przysługuje zasiłek rodzinny?

Prawo do zasiłku rodzinnego oraz dodatków przysługuje:
- rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka,
- osobie faktycznie opiekującej się dzieckiem (jeśli wystąpiła do sądu z wnioskiem o przysposobienie dziecka),
- osobie uczącej się (pełnoletniej, niepozostającej na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub z zasądzeniem od rodziców na jej rzecz alimentów).

Kryterium dochodowe

Zasiłek rodzinny zostanie przyznany jeśli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 504 zł. Jeśli członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne kwota nie może przekroczyć 583 zł. Należy legitymować się orzeczeniem o niepełnosprawności (w przypadku dziecka do 16 r. życia) lub orzeczeniem o znacznym albo umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (w przypadku starszych dzieci lub osoby pełnoletniej uczącej się).

Jeśli dochód przekracza kwoty, o których mowa powyżej, o kwotę niższą lub równą kwocie odpowiadającej najniższemu zasiłkowi rodzinnemu przysługującemu w okresie, na który jest ustalany, zasiłek przysługuje jeśli przyznany był w poprzednim okresie zasiłkowym.
Przykład: Najniższy zasiłek od 1 maja 2004 r. wynosić będzie 43 zł. Dochód rodziny w przeliczeniu na osobę wynosi 540 zł. Rodzina otrzyma zasiłek jeśli w okresie poprzednim (do 30 kwietnia 2004 r.) pobierała już zasiłek rodzinny. Zasiłek zostanie przyznany ponieważ dochód nie przekroczył 547 zł (504 + 43 = 547).

Obliczając dochód uwzględniamy zarówno przychody podlegające opodatkowaniu jak i nieopodatkowane. W przypadku tych pierwszych nie liczymy kwoty należnego podatku. Dochód pomniejszamy również o składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz o koszty uzyskania przychodu. Do przychodów niepodlegających opodatkowaniu, które bierze się pod uwagę przy obliczaniu dochodu, zaliczamy m.in.: renty inwalidów wojennych, dodatek kombatancki, świadczenia pieniężne przysługujące osobom deportowanym do pracy przymusowej, zasiłki chorobowe, alimenty na dzieci (lista zawarta w ustawie jest znacznie dłuższa). Od dochodu rodziny lub osoby uczącej się odliczamy również kwoty alimentów płaconych na rzecz innych osób.

W przypadku gdy rodzina lub osoba ucząca się utrzymuje się z gospodarstwa rolnego przyjmuje się, że miesięczny dochód z jednego hektara przeliczeniowego odpowiada 50% kwoty kryterium czyli 252 zł (50% * 504 zł).

Na czym polega zmiana? Dochód uprawniający do uzyskania pomocy czyli tzw. kryterium dochodowe zostało zaostrzone. Do końca kwietnia (w starym systemie) zasiłek przysługuje przy dochodach do kwoty 548 zł (612 zł w przypadku samotnie wychowujące dzieci oraz wychowujące dzieci uprawnione do zasiłku pielęgnacyjnego). Jednak w przypadku osób, które w poprzednim okresie miały prawo do zasiłku, sumy pozostaną podobne ponieważ zasiłek przysługuje im jeśli dochód nie przekroczy kryterium powiększonego o kwotę najniższego zasiłku.

Okres przysługiwania zasiłku

Zasiłek przyznawany jest na tzw. "okres zasiłkowy" trwający rok. W 2004 r. okres ten rozpocznie się 1 maja i trwał będzie do 31 sierpnia 2005 r. W kolejnych latach okresy będą trwały od 1 września do 31 sierpnia roku następnego. Zasiłek, w zależności od sytuacji, przysługuje:
- do ukończenia przez dziecko 18 roku życia,
- do zakończenia nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do końca 21 roku życia,
- do 24 roku życia w przypadku kontynuowania nauki przez osobę niepełnosprawną w stopniu znacznym lub umiarkowanym.

W najbliższym okresie zasiłkowym, czyli od 1 maja 2004 r. do 31 sierpnia 2005 r., przy ustalaniu uprawnień do zasiłku rodzinnego brane będą pod uwagę dochody uzyskiwane w roku 2002 r. W kolejnych okresach zasiłkowych obowiązywać będzie zasada, że uwzględnia się dochody z roku kalendarzowego poprzedzającego rok, w którym rozpoczyna się okres zasiłkowy. Czyli np. w okresie zasiłkowym od 1 września 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r. brane będą pod uwagę dochody uzyskane w 2004 r.

Na czym polega zmiana? Grupa uprawniona do zasiłku została ograniczona. Generalnie zasiłek przysługuje na dzieci (czyli do określonego wieku) - przyznawany jest też osobom uczącym się (też z ograniczeniem do 21 lub 24 lat). Nie przysługuje już:
- na małżonka w podeszłym wieku (60 lat kobieta i 65 lat mężczyzna) lub małżonka niepełnosprawnego w stopniu znacznym lub umiarkowanym,
- na dziecko bez względu na jego wiek, niepełnosprawne w stopniu znacznym lub niepełnosprawne w stopniu umiarkowanym.

Wysokość zasiłku rodzinnego

Wysokość zasiłku rodzinnego w okresie od 1 maja 2004 r. do 31 sierpnia 2005 r.:
- 43 zł na pierwsze i drugie dziecko,
- 53 zł na trzecie dziecko,
- 66 zł na czwarte i kolejne dziecko.

Wysokość zasiłku rodzinnego, zapisana w art. 6 ustawy, zacznie obowiązywać w kolejnym okresie zasiłkowym czyli od 1 września 2005 r.:
- 44 zł na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia,
- 56 zł na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia,
- 65 zł  na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia.

Na czym polega zmiana? W 2005 r. zmieni się zasada uzależniająca wysokość wsparcia od ilości dzieci w rodzinie. Wysokość zasiłku będzie zależna od wieku dziecka. Ustawodawca zakłada, że koszty utrzymania wzrastają wraz z wiekiem, dlatego też na starsze dziecko przysługiwać będzie większy zasiłek.

Weryfikacja wysokości zasiłku rodzinnego (świadczeń rodzinnych). Ustawa odchodzi od dotychczasowego pojęcia waloryzacji (czyli mechanizmu polegającego na corocznym podwyższaniu kwot o ustalony wskaźnik). Wprowadza pojęcie weryfikacji świadczeń (oraz kwot określających dochód uprawniający do otrzymania świadczenia). Zakłada się, że weryfikacja następowałaby co 3 lata. W ustawie wpisano, że pierwsza weryfikacja odbędzie się 1 września 2006 r. Nowe wysokości powinna ustalić Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych, w oparciu o propozycje przedstawione przez Radę Ministrów oraz informacje dostarczone przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Komisja podejmuje decyzję do 15 czerwca roku w którym ma nastąpić weryfikacja. Jeśli tego nie zrobi, nowe kwoty ustala Rada Ministrów do 15 lipca. Nie mogą to być kwoty niższe niż w pierwszej propozycji Rady Ministrów. Kwoty dochodów i nowe wysokości świadczeń rodzinnych publikuje się w formie obwieszczenia w Monitorze Polskim.

Na czym polega zmiana? Wg starych zasad wysokość świadczeń podlegała waloryzacji. Waloryzacja następowała co roku i uzależniona była od obiektywnego wskaźnika. Zmiany, które wprowadza nowa ustawa dotyczą więc zarówno okresu (wysokość zasiłku będzie zmieniać się rzadziej - prawdopodobnie raz na trzy lata a nie raz na rok, jak do tej pory) jak i samej zasady podwyższania świadczeń (ich wysokość będzie wynikiem kompromisu zawartego w Komisji Trójstronnej, lub wynikiem decyzji Rady Ministrów).

Świadczenia rodzinne - opracowanie z serii "Poznaj Swoje Prawa"

Stan prawny na dzień 1 maja 2004 r.

opracowanie: Rafał Kowalski (Stowarzyszenie Klon/Jawor