8 maja rządowym projektem ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami zajmuje się Komitet Stały Rady Ministrów. Dzień wcześniej rządowy, ale też prezydencki projekt ustawy dotyczącej usług asystenckich były omawiane na posiedzeniu Podkomisji Stałej ds. Osób z Niepełnosprawnościami.
Wprowadzenie ustawowej i systemowej asystencji osobistej było jednym z elementów umowy koalicyjnej i było wyborczą obietnicą wszystkich ugrupowań tworzących obecny rząd. Jednak na samą ustawę trzeba było czekać aż do listopada ubiegłego roku, gdy jej projekt trafił do wykazu prac legislacyjnych rządu. Wcześniej do Sejmu trafił projekt przygotowany przez Kancelarię Prezydenta.
Asystencja ponad podziałami
- Prezydencki projekt wpłynął do Sejmu 4 marca 2024 roku, czyli ponad rok temu, a pierwsze czytanie odbyło się dopiero 7 miesięcy później. Pierwsze spotkanie, podczas którego możemy porozmawiać o tej ustawie, odbywa się dopiero teraz, po kolejnych 7 miesiącach. Od ponad roku moglibyśmy już pracować nad nową ustawą – zwróciła uwagę przedstawicielka Pałacu Paulina Malinowska-Kowalczyk. Podkreśliła, że wobec tak naglącej potrzeby, jaką jest wprowadzenie systemowych usług asystenckich, warto było porzucić polityczne podziały.
- Pod koniec stycznia tego roku pożegnaliśmy osobę z niepełnosprawnością, która była członkinią zespołu, który w Kancelarii Prezydenta pracował nad koncepcją ustawy o asystencji osobistej. Obowiązkiem posłów jest to, by ta ustawa jak najszybciej weszła w życie, aby takich osób, które nie doczekały ani rządowego, ani prezydenckiego rozwiązania systemowego było jak najmniej. Większość tych osób nie ma już czasu czekać – wskazała Paulina Malinowska-Kowalczyk.
Szereg różnic
Oba projekty, choć mają jeden cel – znacząco różnią się od siebie. Projekt prezydencki zakłada, że usługi asystenckie będą dostępne dla osób pełnoletnich, bez górnej granicy wieku. Z kolei projekt rządowy przygotowany pod kierownictwem wiceministra Łukasza Krasonia, zakłada możliwość ubiegania się o usługi asystenckie przez osoby między 13 a 65 rokiem życia. Nie oznacza – to – jak zauważył obecny podczas posiedzenia Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych Łukasz Krasoń, że osoby po 65 nie będą mogły korzystać z tych usług, a jedynie, że nie będą mogły się o nie ubiegać. Wobec czego, jeśli uzyska je osoba 64-letnia, to zgodnie z zapisami ustawy będzie mogła z nich korzystać przez następnych pięć lat.
- Żadne państwo na świecie nie realizuje usług asystenckich, które mogą otrzymać osoby, które nabyły niepełnosprawność] po 65 roku życia – zauważył Adam Zawisny, doradca w Gabinecie Politycznym Ministry Agnieszki Dziemianowicz-Bąk.
Tym, co łączy oba projekty, jest też wykorzystanie skali oceny wsparcia, która obecnie jest wykorzystywana przy przyznawaniu świadczenia wspierającego. Wedle projektu prezydenckiego o usługi asystenckie będą mogły się ubiegać osoby, które uzyskały minimum 70 na 100 możliwych punktów. W projekcie rządowym ten próg jest wyższy i wynosi 80 punktów. Wynika to z analizy pracy zespołów oceniających skalę potrzeby wsparcia. Wedle słów Adama Zawisnego u około ok. 40 procent osób potrzeba wsparcia została oceniona na co najmniej 90 punktów. Osoby niepełnoletnie uprawnienie do asystencji będą uzyskiwać na podstawie orzeczenia wraz ze wskazaniami 7 i 8.
Kolejna różnica dotyczy formy zatrudnienia asystentów. Wedle projektu prezydenckiego asystenci mają być zatrudniani na umowę o pracę, a w projekcie rządowym proponuje się im umowy cywilno-prawne, z uwzględnieniem prawa do urlopu i ubezpieczeniem chorobowym.
Zestawienie obydwu tych projektów można znaleźć na stronie Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych.
Choć projekt prezydencki już jest w Sejmie, a ten przygotowany pod kierownictwem Łukasza Krasonia jeszcze nie, to sejmowa arytmetyka, sprzyja raczej temu drugiemu, który od momentu opublikowania w zeszłym roku przeszedł długą drogę.
Ustawa zmieniona o 500 uwag
- W toku konsultacji społecznych pojawiło się ponad 1000 uwag. My blisko 50 procent tych uwag wdrożyliśmy częściowo lub całkowicie do projektu ustawy – podkreślił Łukasz Krasoń.
Jedną z dużych zmian, o których mówił minister Krasoń, jest też możliwość zlecania realizacji asystencji gminom. Doprecyzowane też stawki wynagrodzenia asystentów i to, jak będą one różnicowane w zależności od potrzeb osób korzystających z asystencji. W projekcie wprowadzono też gwarancję urlopu wypoczynkowego i ubezpieczenia chorobowego dla asystentów. Odpowiedziano też uwagi dotyczące łączenia asystencji z innymi usługami.
- Asystencja osobista ma być elementem deinstytucjonalizacji systemu wsparcia w Polsce. Odcinanie osób, które trafiają na przykład do DPS-ów, byłoby zaprzeczeniem idei tej usługi. Mamy też świadomość problemu podwójnego finansowania, dlatego zastosowaliśmy zmniejszenia liczby godzin. W wypadku mieszkańców DPS-u będzie 75 procent godzin usług asystenckich, ale osoby korzystające z dziennego wsparcia, np. WTZ czy ŚDS mają, zgodnie z nowym kształtem projektu, obniżenie ilości przysługujących godzin usług asystenckich o 35, a nie 50 procent, jak w było w pierwotnej wersji projektu – podkreślił Pełnomocnik.
Czas na dopracowanie systemu
Pełnomocnik Rząd poinformował, że same usługi asystenckie przy pomyślnych wiatrach będą dostępne od września 2026 roku. 5 maja 2026 ma zostać uruchomiony moduł do składania wniosku. Ten czas ma służyć m.in. przygotowaniu systemu teleinformatycznego, który ma być sercem tej usługi, ale przede wszystkim przygotowaniu Wojewódzkich Zespołów ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Choćby po to, by uniknąć problemów takich, jak te przy przyznawaniu świadczenia wspierającego.
W myśl rządowego projektu przyznawaniem usług asystenckich i wyznaczaniem przysługującej osobom z niepełnosprawnością liczby ich godzin mają zajmować się specjalne zespoły działające w ramach Wojewódzkich Zespołów ds. Orzekania o Niepełnosprawności. To właśnie w ich ramach będą funkcjonować dwuosobowe składy, które będą przyznawać osobom uprawnionym usługi asystenckie, określać liczbę godzin i określać stawkę godzinową dla asystentów, która ma być różna w zależności od potrzeb osób z niepełnosprawnością. Co ważne – choć prawo do usług asystenckich będzie przyznawane na podstawie punktów przyznanych podczas oceny skali potrzeby wsparcia – to same usługi będą przyznawane oddzielnie, właśnie przez te dwuosobowe składy działające w ramach wojewódzkich zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności.
- Samo bazowanie na punktach przyznawanych w ramach oceny potrzeby wsparcia, nie pozwoli nam zapewnić zindywidualizowanego wsparcia – zauważył wiceminister Krasoń. Odpowiednio przeszkolone i przygotowane osoby będą w dwuosobowych składach oceniać i przyznawać konkretną liczbę godzin osobom z niepełnosprawnością, a także ustalać stawki dla asystentów z użyciem bardzo precyzyjnie utworzonych formularzy, które wcześniej będą poddane konsultacjom społecznym. Potrzebujemy przynajmniej 14 miesięcy, by przygotować system teleinformatyczny, przeszkolić kadry, przygotować wojewodów i władze samorządowe, ale też asystentów, by mogli zająć się swoją pracą – podkreślił.
Dwie ścieżki asystenta
Podczas posiedzenia Adam Zawisny opisał też dwie ścieżki przyznawania asystenta osobie z niepełnosprawnością. Może to być albo osoba wskazana przez samą osobę z niepełnosprawnością, albo jeden z co najmniej dwóch kandydatów przedstawionych przez samorząd lub organizację pozarządową realizującą usługi asystenckie na danym terenie. Co ważne w tym drugim wypadku wymagania wobec kandydatów na asystenta będą odpowiednio wyższe.
Priorytetowy charakter ustawy
Jak czytamy na stronie Biura Pełnomocnika Rządu ds. osób niepełnosprawnych, z uwagi na złożoność regulacji, priorytetowy charakter ustawy o asystencji osobistej osób z niepełnosprawnościami oraz konieczność uzgodnienia jej zapisów, Komitet Stały Rady Ministrów podjął decyzję o terminie składania uwag do projektu przez członków Komitetu do 13 maja. Po zakończeniu prac na poziomie Komitetu, projekt ustawy zostanie niezwłocznie skierowany pod obrady Rady Ministrów.
Mateusz Różański
