Międzynarodowy Dzień Świadomości HPV. Rozmowa z dr hab. Ewą Augustynowicz

4 marca obchodzony był Międzynarodowy Dzień Świadomości HPV. O zagrożeniach jakie wywołuje ten wirus mówiła dr hab. Ewa Augustynowicz z Zakładu Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego.

Natalia Haus-Gołaszewska: Pani profesor, co to jest wirus HVP? Jakie są jego objawy?

dr hab. Ewa Augustynowicz: HPV (Human papillomavirus) to wirus brodawczaka ludzkiego. HPV zawiera podwójną nić DNA zamkniętą w kulistej białkowej otoczce. Wirus może zakażać komórki skóry oraz błon śluzowych, wyściełających drogi oddechowe i narządy płciowe. HPV jest niewidoczny gołym okiem, a moment zakażenia nie jest w żaden sposób odczuwalny. 

Jakie choroby wywołuje wirus HPV?

Obraz chorobowy wywołany zakażeniem HPV zależy od typu wirusa. Znamy niemal 200 typów HPV. Zdecydowana większość z nich to typy niskiego ryzyka (inaczej nieonkogenne), odpowiedzialne za rozwój łagodnych zmian o charakterze brodawek na błonach śluzowych i skórze. Naprawdę niebezpieczne są typy onkogenne o wysokim potencjale wywoływania zmian nowotworowych. Same infekcje HPV są powszechne. Jednak przeważająca liczba zakażeń rożnymi typami HPV ustępuje samoistnie dzięki naturalnej odpowiedzi immunologicznej organizmu. Jednak przetrwałe zakażenie HPV może po latach prowadzić do onkogenezy (proces prowadzący do powstania nowotworu). U kobiet – raka szyjki macicy, pochwy lub sromu, u mężczyzn – raka prącia. Bez względu na płeć, HPV może doprowadzić do rozwoju raka odbytu, raka jamy ustnej lub gardła. Rak szyjki macicy jest zdecydowanie najczęstszą z wymienionych chorób. Co więcej, wszystkie przypadki raka szyjki macicy są związane z wcześniejszym zakażeniem HPV. Okres dzielący pierwotne zakażenie od stwierdzenia inwazyjnej postaci raka może wahać się od 5 do 40 lat. 

W jaki sposób "można się" zakazić? Kto jest narażony na zachorowanie i dlaczego?

Zakażamy się HPV od innych osób, które są nim zakażone. Te osoby nie mają na ogół żadnych objawów. HPV przenosi się poprzez kontakt skóry ze skórą, skóry z błoną śluzową, a więc przez kontakt bezpośredni, zwłaszcza kontakty seksualne, bez względu na ich rodzaj. Zakażenia HPV są częste, dotyczą większości ludzi na świecie. Szacuje się, że każda osoba aktywna seksualnie prędzej, czy później zakazi się HPV. Najczęściej do zakażenia dochodzi w młodym wieku (18–28 lat). Można zakazić się więcej niż raz w życiu, można też zakazić się różnymi typami HPV. 

Jakie zaburzenia/zmiany wprowadza w organizmie człowieka?

Większość zakażeń HPV ma charakter bezobjawowy i przemijający. Jednak w przypadku osób, których organizm samoistnie nie usunie wirusa, mogą rozwinąć się poważne, a nawet zagrażające życiu choroby. Zakażenie HPV może przejść po latach w raka szyjki macicy. Znamy różne zmiany spowodowane przetrwałym zakażeniem HPV: dysplazja szyjki macicy stanowi zmianę określaną także jako stan przedrakowy. Polega ona na nieprawidłowości odnoszącej się do rozwoju komórek nabłonka szyjki macicy, które mogą, lecz nie muszą doprowadzić do raka szyjki macicy. Opisano śródnabłonkową neoplazję szyjki macicy małego stopnia (CIN1), śródnabłonkową neoplazję szyjki macicy średniego stopnia (CIN2), śródnabłonkową neoplazję szyjki macicy dużego stopnia (CIN3), stan przedrakowy/zmiana ostatniego stopnia poprzedzająca raka szyjki macicy.

Czy wirus HPV można całkowicie wyleczyć? Czy tylko "zaleczyć"?

Nie znamy leku przeciwwirusowego, który doprowadza do pozbycia się HPV z organizmu, a tym samym zapobiega chorobom, które może wywołać. Istnieje natomiast sposób na uniknięcie zakażenia, jest nim szczepienie przeciw HPV. Istnieją skuteczne metody usuwania brodawek narządów płciowych. Można też wyleczyć stany przedrakowe, pod warunkiem wczesnego ich rozpoznania. Natomiast leczenie raka szyjki macicy i innych chorób nowotworowych wywołanych przez HPV, nie zawsze jest skuteczne, co grozi dalszym rozwojem choroby/lub powstaniem przerzutów. Zaawansowany rak stanowi zagrożenie życia.

Dlaczego/Czy warto szczepić się przeciwko HPV?

Szczepionki przeciw HPV chronią przed zakażeniem HPV, co oznacza zapobieganie chorobom nowotworowym związanym z HPV, zapobieganie wszystkim konsekwencjom, jakie mogą wynikać z faktu rozwoju nowotworu, a więc także zapobieganie zgonom. Co prawda efekty ochrony przed zakażeniem związanym z ryzykiem rozwoju zmian nowotworowych szyjki macicy, gardła, odbytu lub prącia, są odległe czasowo od szczepienia. Jednak decydując się na szczepienie, szczególnie dotyczy to zgody na szczepienie nastolatki/nastolatka, dajemy im szansę na uniknięcie w przyszłości groźnej dla ich zdrowia, a nawet życia choroby. Takiej możliwości nie sposób zmarnować. Tak naprawdę szczepionki przeciw HPV to pierwsze opracowane preparaty, których głównym celem jest zapobieganie chorobom nowotworowym. Szczepionki przeciw HPV są skuteczną i bezpieczną metodą zapobiegania rozwojowi raka szyjki macicy i innych nowotworów, a korzyści ze szczepienia przewyższają potencjalne ryzyko z nim związane.

Jaka jest grupa docelowa szczepień przeciw HPV?

Szczepionki przeciw HPV zarejestrowane są do stosowania u osób w wieku ≥9 lat. Szczepienie zaleca się wszystkim nastolatkom, zarówno dziewczętom jak i chłopcom w wieku do 14 lat. Szczepienie powinno być wykonane przed potencjalnym narażeniem na zakażenie HPV, czyli przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. Szczepienie najlepiej zrealizować tak wcześnie, już u nastolatków, aby na pewno wyprzedzić czas, w którym może dojść do zakażenia. Daje to gwarancję skutecznej profilaktyki, a dodatkowo w tym okresie uzyskuje się najlepszą odpowiedź poszczepienną, a tym samym trwałą ochronę przed zakażeniem. W tym wieku także można stosować 2-dawkowy schemat szczepień w odstępie 6 miesięcy, co wiąże się z mniejszą liczbą iniekcji i obniżeniem kosztów profilaktyki. Szczepienie zalecane jest także młodym dorosłym (do 26 lat). Co prawda, u osób w tym wieku mogło już dojść do zakażenia jakimś typem HPV, ale biorąc pod uwagę, że mogą się one zakazić w przyszłości innym typem lub zakazić ponownie tym samym, odporność uzyskana na skutek szczepienia może je uchronić przed chorobami wywołanymi przez HPV. Zatem odniosą korzyść ze szczepienia, choć jego skuteczność może być mniejsza (nie „obejmując” typu, którym jest się już zakażonym).

Jaka jest skuteczność szczepionki?

Podanie szczepionki powoduje u osoby szczepionej produkcję przeciwciał odpornościowych. Jeśli w przyszłości dojdzie do zetknięcia się z HPV, przeciwciała „zneutralizują” wirusa i nie dopuszczają do jego wniknięcia do komórek. Przeprowadzonebadania i obserwacje potwierdzają, że u osób szczepionych zakażenia HPV i choroby przez nie wywołane występują o wiele rzadziej.

Ważnym aspektem badań efektów szczepień przeciw HPV jest czas. Rak szyjki macicy poprzedzony jest zmianami dysplastycznymi – przednowotworowymi. Z powodów etycznych w badaniach klinicznych nad skutecznością szczepionek przeciw HPV właśnie te stany wybiera się jako punkt końcowy. Zmiany te powstają wcześniej niż nowotwór. Zapobiegnięcie zmianom przednowotworowym jest jednoznaczne z zapobiegnięciem rakowi szyjki macicy. Z tego powodu wiadomo już bardzo dużo o skuteczności szczepionek w zapobieganiu raka szyjki macicy (obserwacje ponad 10 letnie). Wiele badań jest przedłużanych i prowadzonych nadal, aby uzyskać jak najdłuższy okres obserwacji.

Skuteczność szczepienia oceniona jest na ponad 90% w zapobieganiu przetrwałym zakażeniom HPV, stanom przedrakowym szyjki macicy, pochwy i sromu oraz kłykcinom u kobiet oraz stanom przedrakowym prącia, odbytu i kłykcinom u mężczyzn.

Czy szczepionki przeciw HPV są darmowe i dla kogo? (na konferencji prasowej 27 lutego br. Minister Zdrowia poinformował, że szczepienia dla dzieci 12-13 lat mają być darmowe).

Ministerstwo Zdrowia poinformowało, że w połowie roku rozpocznie realizację bezpłatnych powszechnych szczepień przeciw HPV, którymi zostaną objęte nastolatki (dziewczęta i chłopcy) w wieku 12-13 lat.

Dotychczas bezpłatne szczepienia realizowano jedynie w niektórych miastach i gminach w ramach samorządowych programów zdrowotnych. Jedna ze szczepionek przeciw HPV (preparat 2-walentny) dostępna jest również z 50% refundacją.

Jakie są statystyki zachorowań na HPV (wzrost czy spadek)?

W 2020 roku w Europie odnotowano ponad 58 tys. zachorowań na raka szyjki macicy i niemal 26 tys. zgonów. Standaryzowana wg wieku zapadalność i śmiertelność jest bardzo zróżnicowana w Europie, od mniej niż 5 przypadków na 100 000 kobiet, do powyżej 25 przypadków na 100 000 kobiet i śmiertelności od 1 zgonu na 100 000 kobiet do 10 zgonów na 100 000 kobiet. Polska należy do krajów o średniej częstości występowania zachorowań na raka szyjki macicy. Wskaźnik zachorowalności i śmiertelności z powodu raka szyjki macicy wynosi odpowiednio 12,2/100 000 i 5,4/100 000, a zachorowalność na nowotwory głowy i szyi 1,27/100 000. Każdego roku prawie 3000 kobiet dowiaduje się, że ma raka szyjki macicy. W 2020 r. odnotowano 3 862 nowych przypadków raka szyjki macicy.

dr hab. Ewa Augustynowicz
Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy